نیت و اهمیت آن / بخش اول

از رهنمودهای امیرالمؤمنین حفظه الله

نیت نه تنها در جهاد بلکه در سایر عبادات امر بنیادی و کلیدی است ، خداوند جل جلاله می فرماید : وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِیَعْبُدُوا اللَّهَ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ حُنَفَاءَ وَیُقِیمُوا الصَّلَاهَ وَیُؤْتُوا الزَّکَوهَ ۚ وَذَٰلِکَ دِینُ الْقَیِّمَهِ  – البینه : ۵

ترجمه : و فرمان داده نشدند (آن ها) مگر اینکه پرستش بکنند خداوند متعال را ، در حالی که خالص بگردانند دین خود را برای خداوند متعال و طرفداران حق باشند، نماز را برپا دارند، زکات بدهند و این است دین (صحیح و) پایدار .

تفسیر منیر می نویسد : الإخلاص:هو أن یأتی بالفعل خالصا لداعیه واحده ولا یکون لغیرها من الدواعی تأثیر فی الدعاء إلى ذلک الفعل. وقوله: مُخْلِصِینَ تنبیه على ما یجب من تحصیل الإخلاص من ابتداء الفعل إلى انتهائه. والمخلص: هو الذی یأتی بالحسن لحسنه والواجب لوجوبه، فیأتی بالفعل مخلصا لربه، لا یرید ریاء ولا سمعه ولا غرضا آخر، بل قالوا: لا یجعل طلب الجنه مقصودا ولا النجاه عن النار مطلوبا وإن کان لا بد من ذلک – ج ۳۰ ص ۳۴۶

ترجمه : اخلاص اینست که عمل را تنها از روی یک داعیه انجام بدهد و در تعمیل و انجام دهی آن دیگر خواسته ها را دخل نباشد، لفظ «مُخْلِصِینَ» تنبیه است بر اینکه عمل باید از آغاز تا اخیر با اخلاص انجام یابد و مخلص کسی است که عمل خیر را به نیت اینکه دران خیر است و عمل واجب را به نیت اینکه بر وی واجب است انجام می دهد و نیز هر عمل را برای خداوند متعال انجام می دهد، نه ارادهء ریا دارد، نه سمعت و نه هم چیزی دیگری، بلکه علما می افزایند هدف از انجام دادن کار خیر باید رسیدن به جنت و رهای از دوزخ هم نباشد، گرچه برای فرار ازین دو مطلب چاره ای هم نیست.

و فی شرح المهذب: وَعَنْ ذِی النُّونِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ ثَلَاثَهٌ مِنْ عَلَامَاتِ الْإِخْلَاصِ اسْتِوَاءُ الْمَدْحِ وَالذَّمِّ مِنْ الْعَامَّهِ وَنِسْیَانُ رُؤْیَهِ الْأَعْمَالِ فِی الْأَعْمَالِ وَاقْتِضَاءُ ثَوَابِ الْعَمَلِ فِی الْآخِرَهِ. وَعَنْ أَبِی عُثْمَانَ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ الْإِخْلَاصُ نِسْیَانُ رُؤْیَهِ الْخَلْقِ بِدَوَامِ النَّظَرِ إلَى الْخَالِقِ. وَعَنْ حُذَیْفَهَ الْمَرْعَشِیِّ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ الْإِخْلَاصُ أَنْ تَسْتَوِیَ أَفْعَالُ الْعَبْدِ فِی الظَّاهِرِ والباطن – ج ۱ ص ۲۹

ترجمه : در شرح مهذب آمده است، از ذوالنون مصری – رحمه الله – منقول است : مخلص سه نشانی دارد .

• اول : مدح و ذم برای وی یکسان است .
• دوم : عمل خود را از روی ریا برای مردم ظاهر نمی سازد .
• سوم : در بدل اعمال خود امید ثواب در آخرت دارد .

از ابو عثمان – رحمه الله – نقل شده است : اخلاص اینست که در اثر توجه همیشگی که به خداوند متعال دارد خود را برای مردم نمایش و جلوه نمی دهد، از حذیفه مرعشی – رحمه الله – روایت شده است : اخلاص اینست که افعال بنده در ظاهر و باطن یکسان گردد .

خداوند متعال در مقام دیگری می فرماید : وَادْعُوهُ مُخْلِصِینَ لَهُ الدِّینَ ۚ  کَمَا بَدَأَکُمْ تَعُودُونَ – الاعراف :‌۲۹

ترجمه : و عبادت کنید خداوند متعال را در حالی که خالص کننده باشید دین را برای خداوند متعال (از ریا،  تکبر و نقصان) چنانکه آفریده است شما را خداوند متعال بازخواهید گشت به سوی خداوند متعال .

حضرت عمر – رضی الله عنه – روایت می کند: قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: « إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ، وَإِنَّمَا لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ کَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى دُنْیَا یُصِیبُهَا أَوْ إِلَى امْرَأَهٍ یَنْکِحُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَیْهِ» متفق علیه.

ترجمه : شنیدم رسول الله – صلی الله علیه و سلم –  را، فرمودند : اعتبار (یعنی ثوابِ) اعمال به نیت است، نیت هر کسی معتبر است، اگر کسی هجرت برای خداوند متعال و رسول او- صلی الله علیه و سلم – کرده باشد هجرت وی برای خداوند متعال و رسول الله  – صلی الله علیه و سلم – شمرده می شود و اگر برای رسیدن به دنیا و یا نکاح با زن هجرت کرده باشد هجرت وی برای یکی ازین دو مطلب شمرده می شود، حاصل اینست که نیت درست نفع می دهد و نیت فاسد فساد را به بار می آورد، کسی نباید فریفته شود که ظاهر وی زیبا است، در حالیکه باطن اش بدرنگ باشد، نزد خداوند متعال قلب ها اعتبار دارد – فیض الباری

حضرت ابوموسی اشعری – رضی الله عنه – روایت می کند : قَالَ أَعْرَابِیٌّ لِلنَّبِیِّ صَلَّى اللَّه عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الرَّجُلُ یُقَاتِلُ لِلْمَغْنَمِ وَالرَّجُلُ یُقَاتِلُ لِیُذْکَرَ وَیُقَاتِلُ لِیُرَى مَکَانُهُ مَنْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ ؟ فَقَالَ مَنْ قَاتَلَ لِتَکُونَ کَلِمَهُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَا فَهُوَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ – صحیح البخاری برقم : ۲۸۱۰

ترجمه : یک شخص اعرابی – بادیه نشین – برای رسول الله- صلی الله علیه و سلم – گفت: شخصی برای غنیمت جهاد می کند، شخص دیگری جهاد می کند تا مردم نام وی را به شجاعت و شهامت یاد بکنند و شخص دیگری از روی ریا (تا مردم بگویند در فلان غزوه شرکت کرده بود) جهاد می کند، کدام ایشان در راه خدا است ؟ ، رسول الله  – صلی الله علیه و سلم –  فرمود: تنها کسیکه برای اعلای کلمه الله می جنگد مجاهد فی سبیل الله است.

علمای کرام می فرمایند : اگر نیت کسی در جهاد اعلای کلمه الله نباشد بلکه اهداف دیگری باشد، عمل وی را جهاد نه بلکه جنگ گفته می شود و مستحق آن جوائزی که خداوند متعال برای مجاهدین وعده نموده است نمی گردد.

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّکُمْ عَلَىٰ تِجَارَهٍ تُنْجِیکُمْ مِنْ عَذَابٍ أَلِیمٍ  تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنْفُسِکُمْ ۚ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ . یَغْفِرْ لَکُمْ ذُنُوبَکُمْ وَیُدْخِلْکُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ وَمَسَاکِنَ طَیِّبَهً فِی جَنَّاتِ عَدْنٍ ۚ ذَٰلِکَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ  – الصف :‌ ۱۰/۱۱/۱۲

ترجمه : ای مؤمنان ، آیا دلالت کنم شما را بر تجارتی که نجات دهد شما را از عذاب دردناک، (این تجارت عبارتست ازینکه) ایمان بیاورید به خداوند متعال و رسول او و جهاد بکنید در راه خدا به اموال و جانهای خود، این بهتر است برای شما اگر می دانید، (اگر شما چنین کردید) مغفرت می کند خداوند متعال گناه های شما را و داخل می کند شما را در جنت های که از زیر (قصرها و درخت های) آن نهرهای (شراب پاک، شهد، شیر و آب شیرین) جاری می باشد، و داخل می کند شما را در خانه های پاک در جنت های سرمدی و جاویدانی، این است کامیابی بزرگ .

خداوند متعال این نعمت ها را برای کسانی مقرر کرده است که در راه خدا جهاد می کنند و رسول الله – صلی الله علیه و سلم – می فرماید : جهاد در راه خدا اینست که هدف و نیت مجاهد اعلای کلمه الله باشد. فتح الباری در تشریح حدیث ابو موسی اشعری – رضی الله عنه – می نویسد : جواب رسول الله  – صلی الله علیه و سلم – مملو از ایجاز و بلاغت است. زیرا اگر جواب می داد : این صورت های سه گانه جهاد در راه خدا نیست، احتمال می رفت به جز آن سه صورت، دیگر همه اقسام قتال جهاد فی سبیل الله باشد، در حالی که واقعیت چنین نیست، رسول الله – صلی الله علیه و سلم – جواب جامع و مانعی داد و فرمود : اگر قتال برای اعلای کلمه الله باشد جهاد در راه خدا است، گویا قتال دیگر به هر صورت و برای هر هدفی که باشد جهاد فی سبیل الله نیست. ابن حجر  – رحمه الله – می فرماید : «اعلای کلمه الله» شامل سه مطلب یعنی رضای خداوند متعال، ثواب خداوند متعال و نابودی دشمنان خداوند متعال است. زیرا این مطالب سه گانه مستلزم یکدیگر اند .

هدف از اعلاء کلمه الله چیست؟ ابن کثیر – رحمه الله – در تفسیر آیت «وَجَعَلَ کَلِمَهَ الَّذِینَ کَفَرُوا السُّفْلَىٰ ۗ وَکَلِمَهُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیَا ۗ وَاللَّهُ عَزِیزٌ حَکِیمٌ» – التوبه ۴۰ – می نویسد : قال إبن عباس : «کَلِمَهَ الَّذِینَ کَفَرُوا» الشرک و «کَلِمَهُ اللَّهِ» هی : لا اله الا الله – ترجمه : حضرت ابن عباس – رضی الله عنه – گفته است : مراد از کلمه کفر شرک و مراد از کلمه الله «لا اله الا الله» است.

در تفسیر طبری آمده است : کلمه الله عبارت از دین خداوند، وحدانیت خداوند و لا اله الا الله است .

اعلای کلمه الله وابسته به تحکیم و تنفیذ شریعت است و تحکیم و تنفیذ شریعت وابسته به قیام حکومت اسلامی یعنی خلافت و امارت است. زیرا شریعت با قیام حکومت اسلامی نافذ می گردد و هرگاه شریعت نافذ گردد کلمه الله بلند می شود، پس هر مجاهد باید در هنگام مبارزه برای رهای کشور از پنجه های اشغال نیت داشته باشد که نظام شرعی را در کشور حاکم می سازد و هدف از جهاد نیز همین است که کلمه الله در سراسر سرزمین پروردگار بلند گردد.

هرگاه نیت کسی اعلای کلمه الله نباشد، یعنی اعلای کلمهء الله باعث اصلی برای جهاد وی نباشد و در راه جهاد بمیرد، وی شهید حقیقی نیست و از مرتبت و نعمت های که برای شهید وعده شده است بهره یاب نمی گردد. خداوند متعال در مورد شهدا می فرماید:

وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا ۚ بَلْ أَحْیَاءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ . فَرِحِینَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَیَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِینَ لَمْ یَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلَا هُمْ یَحْزَنُونَ . یَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَهٍ مِنَ اللَّهِ وَفَضْلٍ وَأَنَّ اللَّهَ لَا یُضِیعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِینَ – آل عمران :‌۱۶۹/۱۷۰/۱۷۱

ترجمه : و گمان مردگان مکن کسانی را که کشته شده اند در راه خدا، بلکه آنان زنده اند، نزد پروردگار شان (از خوردنی ها و آشامیدنی های جنت) رزق داده می شوند، شادمان اند به آن چه داده است ایشان را خداوند متعال از فضل خود و شاد می شوند به (پیوستن) آنانی که تا هنوز نه پیوسته اند به ایشان، برای اینکه نیست هیچ ترسی بر ایشان و نه هم ایشان غمگین می شوند، شاد می شوند به نعمت خداوند متعال و فضل او، و هر آیینه خداوند متعال ضایع نمی کند مزد مؤمنان را .

شهادت جایگاهی است که پیامبر – صلی الله علیه و سلم – سه بار آن را آرزو نموده است : «والذی نفس محمد بیده لوددت «أنی أغزوا فی سبیل الله فأقتل ثم أغزوا فأقتل ثم أغزوا فأقتل» سوگند به ذاتی که نفس محمد در «ید» اوست دوست دارم که در راه خدا بجنگم و شهید شوم، باز بجنگم و شهید شوم، باز بجنگم و شهید شوم، همچنان آیات و احادیث زیادی در فضیلت و عظمت شهید وجود دارد، اما کسیکه نیت اش درست نباشد و در راه جهاد کشته شود از جایگاه عالی شهید محروم است و نزد خداوند متعال شهید شمرده نمی شود .

کسیکه نیت اش در جهاد درست نباشد نه تنها از ثواب محروم می ماند بلکه مستحق عذاب نیز می گردد ، چنانکه حضرت ابوهریره – رضی الله عنه – روایت نموده است : سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: إِنَّ أَوَّلَ النَّاسِ یُقْضَى یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَیْهِ رَجُلٌ اسْتُشْهِدَ، فَأُتِیَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا، قَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِیهَا؟ قَالَ: قَاتَلْتُ فِیکَ حَتَّى اسْتُشْهِدْتُ، قَالَ: کَذَبْتَ وَلَکِنَّکَ قَاتَلْتَ لِأَنْ یُقَالَ: جَرِیءٌ، فَقَدْ قِیلَ، ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ حَتَّى أُلْقِیَ فِی النَّارِ – رواه مسلم رقم :‌۱۹۰۵

ترجمه : از رسول الله – صلی الله علیه و سلم – شنیدم : نخستین کسیکه روز قیامت در مورد وی حکم می شود شهید است، وی آورده می شود، خداوند متعال از نعمت های که در دنیا برای وی ارزانی نموده بود می پرسد، وی آن همه نعمت ها را می شناسد، سپس خداوند متعال می فرماید : از نعمت های که برای تو دادم چطور استفاده کردی، آن کس می گوید : من در راه تو جهاد کردم تا اینکه شهید شدم، خداوند متعال برای وی می گوید : دروغ گفتی ، و لیکن جهاد کردی تا مردم تو را دلیر بگویند و برای تو دلیر گفته شد، سپس آن کس بر رویش کشانیده می شود و به دوزخ انداخته می شود.

حضرت سهل ابن سعد – رضی الله عنه – روایت می کند : قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: نِیَّهُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ، وَعَمَلُ الْمُنَافِقِ خَیْرٌ مِنْ نِیَّتِهِ، وَکُلٌّ یَعْمَلُ عَلَى نِیَّتِهِ، فَإِذَا عَمِلَ الْمُؤْمِنُ عَمَلًا نَارَ فِی قَلْبِهِ نُورٌ  – طبرانی فی الکبیر رقم :‌۵۹۴۲

ترجمه : رسول الله – صلی الله علیه و سلم – فرمود : نیت مسلمان بهتر از عمل وی است و عمل منافق بهتر از نیت وی است، هر یکی موافق با نیت خود عمل می کند، هرگاه مسلمان یک عمل بکند در قلب وی نور می درخشد.

 

ادامه دارد…….