روز عاشورا؛ اهمیت، فضیلت و آنچه باید انجام داد

مولانا ابوجندل قاسمی ، استاد قاسم العلوم، مظفرنگر، هند 
ترجمه : حبیب زاده

اهمیت تاریخی :

یوم عاشورا – ۱۰محرم الحرام – روز مهتم بالشان و بسیار با عظمت است. واقعات و حوادث بزرگ تاریخ درین روز رخ داده است. چنانچه مؤرخان نوشته اند :

• ۱ : زمین و آسمان، قلم و آدم علیه الصلوه والسلام در روز عاشورا خلق شدند.
• ۲ : توبه آدم علیه الصلوه والسلام درین روز قبول شد.
• ۳ : ادریس علیه الصلوه و السلام درین روز به آسمان برده شد.
• ۴ : کشتی نوح علیه الصلوه و السلام درین روز از طوفان هولناک نجات یافته بر کوه جودی (در شرق ترکیه امروزی) لنگر انداز شد.
• ۵ : ابراهیم علیه الصلوه والسلام درین روز به «خلیل الله» ملقب شد و آتش به رویش گل و گلزار شد.
• ۶ : اسماعیل علیه الصلوه و السلام درین روز به دنیا آمد.
• ۷ : یوسف علیه الصلوه والسلام درین روز از زندان رهایی یافت و بادشاه مصر شد.
• ۸ : یوسف علیه الصلوه والسلام پس از مدت طولانی با پدرش یعقوب علیه الصلوه و السلام ملاقات نمود.
• ۹ : موسی علیه الصلوه والسلام و قوم او بنی اسرائیل درین روز از ظلم و استبداد فرعون نجات یافتند.
• ۱۰ : درین روز تورات بر موسی علیه الصلوه والسلام نازل شد.
• ۱۱ : درین روز سلیمان علیه الصلوه و السلام دوباره بادشاه شد.
• ۱۲ : درین روز ایوب علیه الصلوه والسلام از بیماری شدید شفا یافت.
• ۱۳ : درین روز یونس علیه الصلوه والسلام پس از چهل روز از شکم ماهی بیرون کرده شد.
• ۱۴ : درین روز توبه قوم یونس علیه الصلوه و السلام قبول شد و عذاب از سر آن ها برداشته شد.
• ۱۵ : درین روز عیسی علیه الصلوه والسلام به دنیا آمد.
• ۱۶ : درین روز عیسی علیه الصلوه والسلام از شر یهود نجات داده شد و به آسمان برداشته شد.
• ۱۷ : درین روز نخستین باران رحمت بارید.
• ۱۸ : قریش درین روز بر خانه کعبه غلاف می انداختند.
• ۱۹ : رسول الله صلی الله علیه وسلم درین روز با خدیجه الکبری رضی الله عنها نکاح نمود.
• ۲۰ : فریب کاران کوفه درین روز نواسه رسول الله صلی الله علیه وسلم و جگر گوشه فاطمه رضی الله عنها را در میدان کربلا شهید کردند.
• ۲۱ : در همین روز قیامت قائم می شود.

(منابع : نزهه المجالس ج ۱ ص ۳۴۸/۳۴۷، معارف القرآن پ ۱۱ آیت ۹۸ ، معارف الحدیث ۴/۱۶۸)

فضیلت :

از واقعات فوق الذکر حیثیت و امتیاز تاریخی یوم عاشورا مشخص می شود، از رسول الله صلی الله علیه وسلم در مورد فضیلت این روز احادیث متعددی روایت شده است، مثلا :

• ۱ : ابن عباس رضی الله عنهما می فرماید : ما رأیتُ النبیَّ صلی اللّٰہ علیہ وسلم یَتَحَرّیٰ صیامَ یومٍ فضَّلَہ علی غیرِہ الّا هذا الیومَ یومَ عاشوراءَ وهذا الشهرَ یعنی شهرَ رَمَضَان (بخاری ۱/۲۶۸، مسلم ۱/۳۶۰،۳۶۱)

ترجمه : من رسول الله صلی الله علیه و سلم را ندیده ام که برای روزۀ روزی که دارای فضیلت است این قدر اهتمام کرده باشد، مگر روز عاشورا و ماه رمضان المبارک.

یعنی ابن عباس رضی الله عنهما از روش رسول الله صلی الله علیه وسلم این را دانست که چقدر اهتمامی که پیامبر صلی الله علیه وسلم برای روزه یوم عاشورا می نمود، آنقدر برای دیگر روزه های نفلی نمی نمود.

• ۲ : از ابن عباس رضی الله عنهما روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود : لَیْسَ لِیَوْمٍ فَضْلٌ عَلٰی یومٍ فِی الصِّیَامِ الاَّ شَهرَ رَمَضَانَ وَیَوْمَ عَاشُوْرَاءَ․ (رواہ الطبرانی والبیہقی، الترغیب والترہیب ۲,۱۱۵)

ترجمه : روزهء هیچ روزی بر روزه روز دیگر فضیلت ندارد، مگر روزه ماه رمضان و روز عاشورا.

۳ : عن أبی قتاده رضی اللّٰہ عنه قال قال رسولُ اللّٰہ صلی اللّٰہ علیه وسلم : انّی أحْتَسِبُ عَلَی اللّٰه أنْ یُکفِّر السنه التی قَبْلَه․ (مسلم ۱,۳۶۷، ابن ماجہ ۱۲۵)

ترجمه : ابو قتاده رضی الله عنه می گوید رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود : امید دارم که روزه روز عاشورا برای گناه های سال گذشته کفاره باشد. (در یک روایت ابن ماجه «السنه التی بعدها» آمده است کذا فی الترغیب .

این احادیث بیانگر عظمت و فضیلت روز عاشورا است.

آنچه باید در روز عاشورا انجام داد :

از احادیث مبارکه دو عمل در روز عاشورا ثابت است.

• ۱ – روزه : چنانچه در احادیث طیبه گذشت. اما این را باید به یاد داشت که رسول الله صلی الله علیه وسلم در احادیث دیگر از مشابهت با کفار و مشرکین (به ویژه یهود و نصاری) منع کرده است. بنا برین اگر تنها در یوم عاشورا روزه گرفته شود اشتراک و تشابه با یهود می آید و اگر روزه ترک شود سبب محرومیت از برکات این روزه می شود، لهذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و سلم برای ما تعلیم داده است که با روزه یوم عاشورا روزه یکروز دیگر را نیز اضافه بکنید.

بهتر اینست که به تاریخ نهم و دهم محرم روزه بگیرید و اگر به سبب مشکلی در روز نهم روزه گرفته نتوانستید پس روز دهم و یازدهم روزه بگیرید، تا با یهود مخالفت شود و تشابهی باقی نماند. چنانچه از ابن عباس رضی الله عنهما مروی است که رسول الله صلی الله علیه وسلم در یوم عاشورا روزه گرفت و به مسلمان ها نیز حکم فرمود، بعضی صحابه رضی الله عنهم عرض نمودند که یا رسول الله ! این روز را یهود و نصاری به حیث روزهای بزرگ تجلیل می کنند (یعنی : آیا تغییری امکان ندارد که به واسطه آن اشتراک و تشابه ختم شود) ، رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود : فَاذَا کَانَ العامُ المُقْبِلُ ان شاءَ اللّٰہ ضُمْنَا الیومَ التاسعَ قال فَلَمْ یَأْتِ الْعَامُّ الْمُقْبِلُ حَتّٰی تَوَفّٰی رسولُ اللّٰہ صلی اللہ علیه وسلم (مسلم ۱/۳۵۹) یعنی : ان شاء الله سال آینده ما نهم محرم را نیز روزه می گیریم. ابن عباس رضی الله عنهما می فرماید که رسول الله صلی الله علیه وسلم پیش از رسیدن سال بعدی وفات نمود.

بعضی فقها نوشته اند که روزۀ تنها روز عاشورا مکروه است. اما علامه انور شاه کشمیری رحمه الله فرموده است که روزه عاشورا سه شکل دارد.

• ۱ : روز نهم، دهم و یازدهم روزه گرفته شود.
• ۲ : روز نهم و دهم روزه گرفته شود.
• ۳ : تنها روز دهم روزه گرفته شود.

شکل اول افضل است، درجه شکل دوم کمتر از شکل اول است و شکل سوم از همه کمتر است. کشمیری رحمه الله می فرماید : شکل سوم که از همه کمتر است آن را فقها به کراهت تعبیر کرده اند، و گرنه روزه ای را که پیامبر صلی الله علیه و سلم گرفته است (یعنی تنها روزۀ روز عاشورا) و در آینده تمنای روزه نهم را کرده باشد (و نوبت به عمل نرسیده باشد)، چگونه می توان آن را مکروه خواند (معارف السنن ۵/۳۳۴) .

• ۲ : فراخی رزق بر اهل و عیال :

نیز شریعت اسلامی برای ما تعلیم داده است که درین روز در خوراک اهل و عیال خود وسعت و فراخی بیاورید. زیرا خداوند متعال از برکت این عمل تمام سال دروازه های رزق را برای شما باز می کند. چنانچه از ابوهریره رضی الله عنه روایت شده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود : مَنْ أوْسَعَ عَلٰی عِیَالِه وَأهْلِه یَوْمَ عَاشُوْرَاءَ أوْسَعَ اللّٰہُ عَلَیْه سَائِرَ سَنَتِه․ (رواہ البیہقی، الترغیب والترہیب ۲/۱۱۵) یعنی کسیکه در روز عاشورا بر خانواده خود (در خورد و نوش) فراخی می کند خداوند متعال تمام سال در رزق او وسعت می بخشد