نیت و اهمیت آن / بخش دوم

از رهنمودهای امیرالمؤمنین حفظه الله

فایده های نیت :

• اول : عمل به سبب نیت نمو می کند و افزایش می یابد .

ابوسعید خدری و ابوهریره –رضی الله عنهما روایت می کنند :

 قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: “لَا تَسُبُّوا أَصْحَابِی فَوَالَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ أَنْفَقَ مِثْلَ أُحُدٍ ذَهَبًا مَا أَدْرَکَ مُدَّ أَحَدِهِمْ وَلَا نَصِیفَهُ  – بخاری : رقم ۳۶۷۳

ترجمه : پیامبر – صلی الله علیه و سلم – فرمود : اصحاب مرا دشنام ندهید، سوگند به ذاتی که نفس ام در قدرت اوست اگر یکی از شما به اندازه کوه احد طلا خرج بکند نمی تواند به اندازه مُدّ یا نصف مد که یکی از صحابه – رضی الله عنهم – انفاق کرده است برسد (مد پیمانه ای است معادل ۵۰۰ یا ۶۰۰ گرام) ، یعنی صدقه قلیل صحابه کرام – رضی الله عنهم – به سبب کثرت اخلاص و درستی نیت شان چنان بزرگ شمرده می شود که اگر شما به قدر کوه احد انفاق بکنید به ثواب آن رسیده نمی توانید.

قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ: لَا یَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقْوَى وَکَیْفَ یَقِلُّ مَا یُتَقَبَّلُ؟ – رواه ابن ابی الدنیا فی الاخلاص برقم ۶ –  ترجمه : حضرت علی (کرم الله وجهه) فرموده است : عملی که با تقوی باشد (گرچه هر اندازه کم باشد) کم شمرده نمی شود و عملی که قبول گردد چگونه کم شده می تواند ؟

امام غزالی – رحمه الله – در احیاء العلوم نوشته است : وقال بعض السلف رب عمل صغیر تعظمه النیه ورب عمل کبیر تصغره النیه – ج ۴ ص ۳۴۶ – ترجمه : بعضی از سلف الصالحین گفته اند : بسیار اوقات عمل خورد به سبب نیت صحیح بزرگ می گردد و عمل بزرگ در اثر نیت ناقص خورد می گردد .

حاصل اینکه بر مسلمان به ویژه بر هر مجاهد لازم است نیت خود را درست بکند، زیرا اگر عمل خوردی را با نیت درست انجام بدهد خداوند متعال آن را بزرگ می شمارد .

• دوم : دعاء و عمل به سبب نیت صحیح قبول می گردد. اخرج ابن ابی الدنیا فی الاخلاص برقم (٨) قال حَدَّثَنِی مُحَمَّدُ بْنُ الْحُسَیْنِ، حَدَّثَنِی عَمَّارُ بْنُ عُثْمَانَ الْحَلَبِیُّ، حَدَّثَنَا سِرَارٌ الْعَنَزِیُّ، قَالَ: سَمِعْتُ عَبْدَ الْوَاحِدِ بْنَ زَیْدٍ، یَقُولُ: الْإِجَابَهُ مَقْرُونَهٌ بِالْإِخْلَاصِ لَا فُرْقَهَ بَیْنَهُمَا.

ترجمه : سرار العنزی می گوید از عبدالواحد بن زید شنیدم، وی می گفت : قبولیت دعا با اخلاص چنان بسته شده است که درمیان هر دو هرگز جدای وجود ندارد .

   تنبیه : دلیل عدم قبولیت دعاهای ما همینست که اخلاص نداریم، اجابت دعا و اخلاص هر دو با هم پیوسته است .

• سوم : خداوند متعال قلوب مسلمان ها را به بنده مخلص خود مایل می سازد.

اخرج ابن ابی الدنیا فی الاخلاص برقم (١٢) قال حَدَّثَنَا دَاوُدُ بْنُ عَمْرٍو الضَّبِّیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبُو شِهَابٍ عَنْ لَیْثٍ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ وَاسِعٍ قَالَ: إِذَا أَقْبَلَ الْعَبْدُ إِلَى اللَّهِ أَقْبَلَ اللَّهُ بِقُلُوبِ الْعِبَادِ إِلَیْهِ .

ترجمه : محمد بن واسع می گوید : هرگاه بنده به سوی خدا رو بیاورد، خداوند متعال قلبهای بندگان خود را به وی متوجه می سازد، یعنی بنده هرگاه عبادت پروردگار را با نیت درست و اخلاص کامل انجام بدهد، اعم ازینکه جهاد باشد یا عبادت دیگری، خداوند متعال آن بنده را در قلبهای مسلمان ها محبوب می گرداند .

• چهارم : عمل به سبب نیت در ترازوی اعمال سنگین می گردد.

اخرج ابن ابی الدنیا فی الاخلاص برقم (٢٣) قال حَدَّثَنَا أَبُو مُحَمَّدٍ الْقَاسِمُ بْنُ هَاشِمٍ السِّمْسَارُ، حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ قُتَیْبَهَ، حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ إِسْحَاقَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ: قَالَ عَلِیُّ بْنُ أَبِی طَالِبٍ: مَنْ کَانَ ظَاهِرُهُ أَرْجَحَ مِنْ بَاطِنِهِ خَفَّ مِیزَانُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَمَنْ کَانَ بَاطِنُهُ أَرْجَحَ مِنْ ظَاهِرِهِ ثَقُلَ مِیزَانُهُ یَوْمَ الْقِیَامَهِ.

ترجمه : حضرت علی – کرم الله وجهه – فرموده است : کسی ظاهرش از باطن اش زیبا باشد اعمال وی در روز قیامت سبک می گردد و کسی باطن اش از ظاهرش زیبا باشد اعمال وی در روز قیامت سنگین می گردد .

 تنبیه : سبک و سنگین بودن اعمال در روز قیامت تعلق به نیت دارد.

• پنجم : کمک خداوندی به اندازۀ نیت و اخلاص بنده می باشد .

قَالَ أَبُو الْعَبَّاسِ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا إنَّمَا یُعْطَى الرَّجُلُ عَلَى قَدْرِ نِیَّتِهِ، – شرح المهذب ج ۱ ص ۱۷ –

ترجمه : حضرت عبدالله بن عباس – رضی الله عنهما – فرموده است : کمک خداوندی برای هر کس به اندازه نیت وی است .

وکتب سالم بن عبد الله إلى عمر بن عبد العزیز اعلم أن عون الله تعالى للعبد على قدر النیه فمن تمت نیته تم عون الله له وإن نقصت نقص بقدره – احیاء العلوم ج ۴ ص ۳۴۶

ترجمه : سالم بن عبدالله- رحمه الله – به خلیفه اسلام حضرت عمر بن عبدالعزیز  – رحمه الله – نامه نوشت : بدانکه نصرت خداوندی به اندازۀ نیت بنده می باشد، کسی که نیت اش کامل باشد نصرت خداوندی نیز برایش کامل می گردد و کسیکه نیت اش ناقص باشد نصرت خداوندی نیز برایش ناقص می گردد .

 تنبیه : هر فرد مجاهد به ویژه امراء باید نیت های خود را به کلی درست بکنند، زیرا کمک و نصرت خداوندی پیوسته به نیت است.

• ششم : به درستی نیت ثواب آن عمل نیز برای بنده داده می شود که انجام نداده باشد.

حضرت انس  رضی الله عنه وایی: رَجَعْنَا مِنْ غَزْوَهِ تَبُوکَ مَعَ النَّبیِّ صلی الله علیه وسلم، فقال: «إنَّ أقْواماً خَلْفَنَا بالْمَدِینَهِ مَا سَلَکْنَا شِعْباً وَلاَ وَادیاً ، إلاّ وَهُمْ مَعَنَا ؛ حَبَسَهُمُ العُذْرُ» – رواه البخاری رقم : ۲۸۳۸

ترجمه : حضرت انس  – رضی الله عنه – بیان نمود : ما با رسول الله – صلی الله علیه و سلم – از غزوۀ تبوک برگشتیم، رسول الله – صلی الله علیه و سلم – فرمود : هر آیینه کسانی را در مدینه ترک نموده ایم که طی نکرده ایم ما هیچ دره و وادی را، مگر آن ها در اجر به همرای ما شریک هستند (آن ها کسانی اند که نیتِ شرکت در جهاد را داشتند و لیکن) باز داشت آن ها را عذر .

  تنبیه : هر مسلمان (اگرچه معذور هم باشد) باید هر لحظه عزم جهاد داشته باشد، خداوند متعال برای وی ثواب مجاهد را می دهد .

• هفتم : مسلمان از منافق به نیت امتیاز می یابد .

حضرت ابوهریره – رضی الله عنه – روایت می کند : قَالَ: «مَنْ مَاتَ وَلَمْ یَغْزُ، وَلَمْ یُحَدِّثْ نَفْسَهُ بِالْغَزْوِ مَاتَ عَلَى شُعْبَهٍ مِنْ نِفَاقٍ» – رواه ابوداود : رقم ۲۵۰۲

ترجمه : رسول الله – صلی الله علیه و سلم – فرمود : کسی بمرد و جهاد نکرد و حتی نیت جهاد هم نکرد، آنکس بر نوعی از نفاق مرده است .

   تنبیه : بر هر مسلمان لازم است که در یک بخشی از جهاد سهم بگیرد و یا لا اقل عزم راستین در قلب داشته باشد که جهاد می کند، وی درین صورت از مرگ نفاق نجات می یابد .

• هشتم : نیت علاجی است که عادت را به عبادت مبدل می سازد و صورت زشت را زیبای می بخشد، مرد هشیار تنها برای خداوند متعال عبادت می کند .

از حضرت سعد بن ابی وقاص- رضی الله عنه- روایت شده است : «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِنَّکَ لَنْ تُنْفِقَ نَفَقَهً تَبْتَغِی بِهَا وَجْهَ اللَّهِ إِلَّا أُجِرْتَ عَلَیْهَا، حَتَّى مَا تَجْعَلُ فِی فَمِ امْرَأَتِک» – رواه البخاری برقم ۵۶

ترجمه : رسول الله – صلی الله علیه و سلم-  فرمود : هر آن چه را برای رضای خداوند نفقه کردی ، خداوند در بدل آن اجر می دهد، حتی در بدل لقمه ای که در دهن خانم خود می گذاری (نیز اجر داده می شوی)

قال فی المرقاه وَالْمَعْنَى أَنَّ الْمُنْفِقَ لِابْتِغَاءِ رِضَاهُ تَعَالَى یُؤْجَرُ وَ إِنْ کَانَ مَحَلُّ الْإِنْفَاقِ مَحَلَّ الشَّهْوَهِ وَحَظَّ النَّفْسِ، لِأَنَّ الْأَعْمَالَ بِالنِّیَّاتِ وَنِیَّهُ الْمُؤْمِنِ خَیْرٌ مِنْ عَمَلِهِ.

ترجمه : مؤلف مرقات در تشریح این حدیث می نویسد : کسی که برای رضای خداوند متعال نفقه می کند اجر داده می شود، گرچه آن نفقه در محل شهوت و خواهش نفسانی باشد، زیرا ثواب اعمال به نیت است و نیت مؤمن بهتر از عمل وی است .

• نهم : نیت سبب رهای از شر مردم است .

امام غزالی در احیاء العلوم نوشته است : وکتب عمر بن الخطاب رضی الله تعالى عنه إلى أبی موسى الأشعری من خلصت نیته کفاه الله تعالى ما بینه وبین الناس – ج ۱ ص ۳۷۸

ترجمه : حضرت عمر ابن الخطاب – رضی الله عنه – به حضرت ابوموسی اشعری – رضی الله عنه – نوشت : کسی نیت وی تنها رضای خداوند متعال باشد، خداوند متعال آنکس را از شر مردم نجات می دهد .

   تنبیه : اگر یک مسلمان می خواهد از ضرر مردم مصئون بماند نیت خود را در اعمال درست بکند ، خداوند متعال وی را از شر و ضرر مردم نگه می دارد.

• دهم : طاعت نیز به سبب نیت خراب باعث عذاب می گردد .

برای حضرت ابوهریره – رضی الله عنه گفته شد، حدیثی را که از رسول الله – صلی الله علیه و سلم – شنیده ای برای ما بخوان ، ابوهریره  – رضی الله عنه – فرمود :

سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: إِنَّ أَوَّلَ النَّاسِ یُقْضَى یَوْمَ الْقِیَامَهِ عَلَیْهِ رَجُلٌ اسْتُشْهِدَ، فَأُتِیَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا، قَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِیهَا؟ قَالَ: قَاتَلْتُ فِیکَ حَتَّى اسْتُشْهِدْتُ، قَالَ: کَذَبْتَ وَلَکِنَّکَ قَاتَلْتَ لِأَنْ یُقَالَ: جَرِیءٌ، فَقَدْ قِیلَ، ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ حَتَّى أُلْقِیَ فِی النَّارِ, وَ رَجُلٌ تَعَلَّمَ الْعِلْمَ وَعَلَّمَهُ وَقَرَأَ الْقُرْآنَ، فَأُتِیَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا، قَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِیهَا؟ قَالَ: تَعَلَّمْتُ الْعِلْمَ وَعَلَّمْتُهُ وَقَرَأْتُ فِیکَ الْقُرْآنَ، قَالَ: کَذَبْتَ وَلَکِنَّکَ تَعَلَّمْتَ الْعِلْمَ لِیُقَالَ: عَالِمٌ، وَقَرَأْتَ الْقُرْآنَ لِیُقَالَ: هُوَ قَارِئٌ، فَقَدْ قِیلَ، ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ حَتَّى أُلْقِیَ فِی النَّارِ، وَ رَجُلٌ وَسَّعَ اللهُ عَلَیْهِ وَأَعْطَاهُ مِنْ أَصْنَافِ الْمَالِ کُلِّهِ، فَأُتِیَ بِهِ فَعَرَّفَهُ نِعَمَهُ فَعَرَفَهَا، قَالَ: فَمَا عَمِلْتَ فِیهَا؟ قَالَ: مَا تَرَکْتُ مِنْ سَبِیلٍ تُحِبُّ أَنْ یُنْفَقَ فِیهَا إِلَّا أَنْفَقْتُ فِیهَا لَکَ، قَالَ: کَذَبْتَ، وَلَکِنَّکَ فَعَلْتَ لِیُقَالَ: هُوَ جَوَادٌ، فَقَدْ قِیلَ، ثُمَّ أُمِرَ بِهِ فَسُحِبَ عَلَى وَجْهِهِ، ثُمَّ أُلْقِیَ فِی النَّارِ – رواه مسلم، رقم ۱۹۰۵

ترجمه : از رسول الله – صلی الله علیه و سلم – شنیدم، فرمودند : نخستین کسی که روز قیامت در مورد وی حکم می شود کسی است که شهید شده باشد ، وی آورده می شود ، خداوند متعال از نعمت های که در دنیا برای وی ارزانی نموده بود می پرسد، وی آن همه نعمت ها را می شناسد، سپس خداوند متعال می فرماید : از نعمت های که برایت دادم چه گونه استفاده کردی، آن کس می گوید : من در راه تو جهاد کردم تا اینکه شهید شدم، خداوند متعال برای وی می گوید : دروغ گفت، و لیکن جهاد کردی تا مردم تو را دلیر بگویند و برای تو دلیر گفته شد، سپس آن کس بر رویش کشانیده و در دوزخ انداخته می شود، سپس (دومین) کسیکه در روز قیامت در مورد فیصله می شود کسی است که علم را آموخته باشد و دیگران را تعلیم داده باشد و قرآن را آموخته باشد ، خداوند متعال (همچون شهید از وی نیز ) از نعمت های که در دنیا برایش ارزانی نموده بود می پرسد ، وی آن همه نعمت ها را می شناسد ، سپس خداوند متعال می فرماید : از نعمت های که برایت دادم چه گونه استفاده کردی ، آن کس می گوید : من خودم علم آموختم و سپس برای دیگران تعلیم دادم و برای رضای تو قرآن خواندم ، خداوند متعال برای وی می گوید : دروغ گفتی، و لیکن علم را آموختی تا مردم تو را عالم بگویند و قرآن را خواندی تا تو را قاری بگویند ، برای تو (در دنیا) عالم و قاری گفته شد، سپس وی نیز به فرمان خداوند متعال بر رویش کشانیده و در دوزخ انداخته می شود، سپس (سوم) کسیکه درباره وی حکم می شود کسی است که خداوند متعال در رزق وی وسعت بخشیده است و ثروت و دارای زیادی برای وی داده است، خداوند متعال (همچون شهید و عالم از وی نیز) از نعمت های که در دنیا برایش ارزانی نموده بود می پرسد، وی آن همه نعمت ها را می شناسد، سپس خداوند متعال می فرماید : ازان نعمت ها چه گونه استفاده کردی، آن کس می گوید : در هر آن راهی که دوست داشتی مال خود را خرج بکنم خرج کردم، خداوند متعال برای وی می گوید : دروغ گفتی، مال خود را خرج کردی تا مردم را تو سخی (و جوانمرد) بگویند و برای تو سخی گفته شد، سپس دستور داده می شود و آنکس نیز بر روی کشانیده و در دوزخ انداخته می شود.

ادامه دارد…..