جو بایدن و آزمون افغانستان

حبیبی سمنگانی

جو بایدن رکورد ترامپ را شکست و ۴۶مین رئیس جمهور امریکا شد. بلی ترامپ به سن ۷۰ سالگی به‌حیث مسن‌ترین رئیس جمهور امریکا وارد کاخ سفید شده بود. اما اکنون جو بایدن ۷۸ساله با پیروزی در ۵۹مین انتخابات ریاست جمهوری، جایگزین وی شده‌است.

مهم برای افغان‌ها اینست که جو بایدن در قبال افغانستان و به‌خصوص پایان دادن جنگ تقریبا ۲۰ ساله امریکا درین کشور، از تجارب هم‌حزب‌اش اوباما و رقیب‌اش ترامپ و بلکه از آموخته‌های خود چه‌طور استفاده می‌کند. زیرا گفته می‌شود که او مخالف همیشگی حضور سربازان امریکایی در افغانستان است. او به ریچارد هالبروک، نماینده خاص امریکا در افغانستان و پاکستان در سال ۲۰۱۰ با فریاد گفته بود که «من جان پسرم را در افغانستان برای حقوق زنان به خطر نمی‌اندازم».

قدر مشترک بین اوباما و ترامپ این بود که هر دو در ابتدا کوشش کردند با کاربرد گزینه نظامی، در افغانستان به پیروزی برسند. اگر اوباما با اعزام ۳۳ هزار عساکر اضافی تلاش کرد وضعیت جنگ در افغانستان را دگرگون سازد، ترامپ نیز با اعلام استراتژی جنگی در اگست ۲۰۱۷ بخت خود را برای پیروزی در جنگ افغانستان به آزمون گرفت. اما انجام تلخ هر دو تجربه، از هم چندان تفاوتی نداشتند. هر دو رئیس جمهور دموکرات و جمهوری‌خواه، در حقیقت شکار دام جنرالان جنگ‌خواه پنتاگون شدند.

البته، فرق این بود که اوباما با اینکه هشت سال را در کاخ سفید سپری کرد و برای خروج نیروهای خود ضرب‌الاجل هم تعیین نمود، اما نتوانست راه حل واقعی برای پایان طولانی‌ترین جنگ تاریخ امریکا پیدا کند. او در حالی کاخ سفید را ترک می‌گفت که بر شکست خود در افغانستان برملا اعتراف داشت. بالمقابل ترامپ در دوره چهار ساله ریاست‌جمهوری‌اش توانست با موقف غیر متردد خود، راهی نسبتا آبرومندانه برای بیرون‌رفت از افغانستان پیدا کند.

هنوز روشن نیست که جو بایدن از فرصت کنونی چگونه استفاده می‌کند و یا چه شیوه‌ی را در قبال کشوری انتخاب می‌کند که به گفته وی درست‌ ناشدنی و سزاوار چندپارچگی است.

بایدن ۷۸ساله، برگشتاندن سربازان امریکایی از افغانستان را از اهداف سیاست خارجی‌اش خوانده بود. با توجه به تجارب ناکام گذاشته، روشن است که رسیدن به این هدف از راه دوام و تشدید جنگ امکان‌پذیر نیست. از سر گیری جنگ منجر به از دست دادن حیثیت باقی‌مانده امریکا خواهد شد. مواقف گذشته بایدن در قبال افغانستان هم نشان می دهد که وی بر پیروزی نظامی در افغانستان باورمند نیست. چنانچه در گزارش بی‌بی‌سی تحت عنوان «جو بایدن از اظهارات خبرساز تا نقشه ای برای افغانستان» آمده است: «بایدن معتقد است که گیر افتادن در جنگ‎های غیرقابل پیروزی، تنها توانایی ما را برای هدایت در موضوعات دیگری که توجه ما را می‌طلبد، تخریب می‌کند و از بازسازی ابزارهای دیگر قدرت آمریکا باز می‌دارد».

باور عمومی در باره بایدن اینست که وی چون مدت ۳۶ سال – از ۱۹۷۳ تا ۲۰۰۹ – به‌حیث سناتور و رئیس کمیته‌های متعدد مجلس سنا، و سپس ۸ سال دیگر – از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ – به عنوان معاون رئیس جمهور در سیاست معاصر امریکا نقش بازی کرده‌است، از پرزه‌های مهم سیاست آن کشور است و بر خلاف ترامپ، با سیاست‌های پنهانی و حلقات قدرت‌مند امریکا بیش‌تر هماهنگی و سازگاری دارد.

اما شاید هنوز پیش از وقت است که در مورد چگونگی سیاست آینده وی پیش‌بینی کرد. البته، این یقینا قابل پیش‌بینی است که حلقات مختلف جنگ‌طلب، با امید تازه‌ و دام‌های فریبنده‌ای او را به‌سوی مسیر دل‌خواه و مغرضانه‌شان سوق دهند و نقشه‌ها و برنامه‌های مختلف تسخیر جهان و منطقه را روی میز وی بگذارند.

جنرالان امریکایی هنوز از افغانستان دست‌بردار نشده‌اند. آن‌ها نه تنها در صحنه‌ عمل با بهانه‌گیری‌های مختلف در راستای خروج کامل از افغانستان مشکلات ایجاد کرده‌اند، بلکه نگرانی‌های شان را رسما ابراز هم داشته‌اند. چنانچه هرگاه ترامپ یکروز پیش از انتخابات ریاست جمهوری بار دیگر تاکید کرد که نیروهایش را تا کریسمس (۲۵ دسمبر) به خانه‌های‌شان بر می‌گرداند، با انکار فوری فرمانده ارتش مواجه شد.

دونالد ترامپ با اینکه از ابتدا مخالف جنگ افغانستان و از ناقدان سرسخت جورج بوش درین مورد بود، اما تحلیل واقع‌بینانه اینست که حد اقل دو سال وی را همین لابی‌ها و جنرالان جنگ‌جو به بهانه‌های این و آن به هدر دادند، اگر او در اگست ۲۰۱۷ به‌جای اعلان استراتژی ناکام جنگی، وارد میز مذاکرات مستقیم با طالبان می‌شد، شاید بسیار پیش می‌توانست به حل نهایی جنگ بی‌سود افغانستان می‌رسید و ازان به نحوه خوب‌تر در کارزار انتخاباتی استفاده می‌کرد. در حالی‌که او در سیاست‌ خارجی بدون پیمان پایان اشغال افغانستان، دستاورد عمده دیگری هم نداشت.

نکته دیگری حائز اهمیت اینست که افغانستان در سیاست خارجی دولت بایدن چه جایگاهی خواهد داشت. چون در دو مناظره‌ بین ترامپ و بایدن از افغانستان به استثنا از یکی دو مورد هیچ یادی نشده‌است. اما این شاید بار اول نیست. زیرا در گذشته‌ها نیز افغانستان، با اینکه بیش از یک تریلیون دالر امریکایی‌ها در آنجا برباد رفته‌است و هزاران عساکر امریکایی کشته و زخمی شده‌اند، از موضوعات اصلی و مهم بحث‌های انتخاباتی امریکا نبوده‌است.

اگرچه تیم بایدن در مورد سیاست خارجی شان حتی به نزدیک ترین متحدین امریکا بیش‌تر توضیح نداده‌اند، اما شعار تیم بایدن «امریکا بر می‌گردد» چیزی‌ست که متحدین دیرینه امریکا به‌خصوص اروپا و کانادا و همچنان سازمان ناتو را امیدواری تازه‌ای می‌بخشد. این متحدان امریکایی از روش تحقیرآمیز ترامپ به شدت در اضطراب بودند و حتی گفته می‌شد اگر ترامپ دوباره برنده شود، این‌ها ناچار بر پالیسی‌های خارجی و امنیتی خود بازنگری کنند و از اتکا بر امریکا به‌سوی خودکفایی بروند.

در چهار سال اخیر، روابط ترامپ و سازمان ناتو که متحد بزرگ و شریک اصلی امریکا در اشغال افغانستان است، در عموم و به‌خصوص در مورد مصارف هنگفت مالی این سازمان پر تنش بوده‌است. ترامپ در اولین حضور اش در نشست سران ناتو در ۲۰۱۷، خبر داد که اعضای ناتو به تعهدات مالی خود عمل نموده بودجه دفاعی خود را افزایش دهند. او هشدار داد که نمی‌خواهد امریکا تنها تامین‌کننده هزینه مالی ناتو باشد.

در باب افغانستان، اگرچه ینس استولتنبرگ، منشی عمومی ناتو در نشست مشترک مجلس سنا و مجلس کنگره امریکا تصریح کرد که قصد نداریم برای همیشه در افغانستان باقی بمانیم و همچنان ما همراه با امریکا وارد افغانستان شدیم و در هماهنگی با این کشور از افغانستان خارج خواهیم شد، اما دیده می‌شود که ناتو حامی خروج زودهنگام از افغانستان نیست.

می‌توان گفت که بایدن بر علاوه از جنرالان امریکایی، باید قناعت ناتو را هم برای پایان دادن اشغال افغانستان فراهم کند. چنانچه مجله فارین پالیسی به نقل از دیپلمات‌های اروپایی گزارش داده‌است که: برای کشورهای متحد آمریکا که نیروهای‌شان را در کنار سربازان آمریکایی به افغانستان و خاورمیانه اعزام کرده، مهم است بدانند که اداره بایدن چه موضعی درباره این نیروها دارد.

اگر جو بایدن واقعا خواهان پایان دادن آبرومندانه و بر وقت چپتر افغانستان است، باید از پیشرفت‌های که در دو سال گذشته در پروسه صلح و مذاکرات شده‌است، استفاده سالم بکند و نگذارد که دستاوردهای این باب قربانی سیاست‌های مغرضانه و جنگ‌طلبانه شود.