جایگاه اقتصاد در شریعت

منیر احمد منیر

یکی از ویژگی‌های بارز اسلام، همه‌شمول‌بودن آن‌ است؛ به این معنا که برای تمام زوایای زندگیِ انسان‌ها برنامه دارد و منحصر به یک یا چند زاویه نیست.

اسلام همانگونه که عقیده است، نماز است، روزه است، به ‌همان‌ صورت معاشرتِ درست و معاملهٔ سالم است؛ بیع و تجارت است.

اسلام برای زندگی‌کردن و خوشبخت‌شدن انسان در دنیا و آخرت هر دو، برنامه‌های کاملی دارد. اسلام همان‌گونه که به زندگی سالم و اسلامی دعوت می‌دهد، به‌همان‌صورت به اقتصاد سالم و دور از حرام و معیشتی میانه بدون اسراف و تقتیر دعوت می‌دهد. اسلام در قالب قرآن و حدیث و فقهِ برخاسته از آن دو، روش‌های رویِش و توسعه برای رزق حلال را بیان نموده است و راه‌های غلط و اشتباه را که برای رشدِ اقتصاد مضر اند، نیز واضح ساخته است.

اسلام همان‌گونه که مسجد است و صیام، همان‌گونه تجارت است و ربح. شریعت اسلام همان‌گونه که اخلاقِ خوب را ماجور دانسته است، به‌همان‌صورت کسب اقتصاد و تجارت حلال را اجر و ثواب گفته است.

اسلام برنامه‌های خوبی برای رشد وتعالی اقتصاد پیش‌رو نهاده است؛ ازآن‌جمله اسراف و مصرف بی‌رویه را ممنوع کرده و مورد توبیخ قرار داده است {کلوا واشربوا ولا تسرفوا ان الله لایحب المسرفین} تا ثروت‌ها کنترل شوند و به باد هوا نروند. پیامبر گرامی اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم می‌فرمایند: الاقتصاد فی النفقه نصف المعیشه… میانه‌روی در مصرف، نیمی از معیشت را تامین می‌کند.

اسلام و شریعت آمده است تا دنیا را آباد کند و عمران  ببخشد؛ همان‌گونه که به تعمیر آخرت ترغیب می‌دهد.

شریعت اسلام تمام زوایا و گوشه‌های فردی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی زندگی را مورد توجه قرار داده است و برای رشد و تعالی آنها برنامه‌های عملی و موثری ارائه داده است. تمامی حرکت‌های یک مسلمان موجب اجر و ثواب است؛ درصورتی‌که موافق با شریعت باشد و موجب بازخواست و گناه است؛ چنانچه از خودش کوتاهی نشان داده باشد.

انسان چونکه ساخت خداست؛ لذا او تعالی تمامی بخش‌های حیاتش را مورد توجه قرار داده است.

یک‌شخص مال و ثروتش را ترقی می‌دهد و حفاظت می‌کند و زمانیکه بمیرد، به ‌صورت ارثی که شریعت آن را حصه به‌ حصه معین نموده است، درمیان اقربا و افراد نزدیکش تقسیم می‌گردد و بدین‌سبب از ضیاع مال جلوگیری شده و افرادی دیگر جانشینان و صاحبان آن مال می‌گردند.

اسلام برای جلوگیری از هدر رفتن مال، به میانه‌روی در مصرف دستور داده است. از اسراف کردن در راه‌هایی که مال را ضایع می‌کند منع کرده و گناه دانسته است. اسلام به انفاق و صدقات بسیار ترغیب داده است و زکات را سالیانه فرض نموده است تا بدینوسیله فقر و گرسنگی را ازمیان جامعه بردارد و اگر همان‌گونه که شریعت امر کرده است زکات اموال ادا بشود، نه ثروتمندی از ثروتش چیزی کاسته می‌شود؛ چون سالیانه یک‌مرتبه آن‌هم چهلم حصه‌ی آن است و نه فقیری در جامعه باقی می‌ماند؛ چنانچه همین چیز را در عهد خلفای راشدین و خلیفه‌ی عادل عمربن عبدالعزیز رضی‌الله‌عنهم، مشاهده نموده‌ایم.

با اقتصادی قوی، برمبنای اصول اسلامی، می‌توان حاکمیت اسلامی را قدرتمند نمود؛ که بر اساس آن، فقر و تنگدستی از میان مردم برداشته می‌شود و تمهیدات خدمات اجتماعی در تمام زوایا ازجمله: تعلیم ‌و ترتبیت، صحت عامه، آبادانی زیرساخت‌های عمومی، کمک به ایتام و ارامل و کبار سن و غیره، مهیا می‌گردد.

امیدواریم تا هرچه زودتر بیرق شریعت را بر فراز کاخ‌ها و گوشه گوشه‌ی این خاک به‌بینیم و عدالت، امنیت، تعلیم‌ و تربیت، صحت و خدمات عالی و نمونه‌ای را برای ملت رنجدیده‌ی خود شاهد باشیم.

وماذلک علی الله بعزیز.

از شماره ۴۳ مجله حقیقت