تاریخ قربانی و حقیقت واهمیت آن

گردآورنده : گل‌آقا حقانی

الحمدلله وحده والصلوه والسلام علی من لا نبی بعده.

قربانی یکی از شعائر اسلام و عبادات مهم است که از زمان حضرت آدم علیه السلام آغاز گردید. چنانکه قرآن، در باره‌ی هابیل و قابیل، پسران حضرت آدم علیه السلام می ‌فرماید :

 وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبَا قُرْبَانًا فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِمَا وَلَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ – مائده : ۵۷

و داستان دو پسر آدم را به درستى بر ایشان بخوان هنگامى که (هر یک از آن دو) قربانى پیش داشتند، پس از یکى از آن دو (هابیل) پذیرفته شد و از دیگرى (قابیل) پذیرفته نشد.

بعد از حضرت آدم علیه السلام هر قوم و ملتی دارای یک نوع قربانی بود. چنانکه خداوند متعال می‌فرماید‌:

 وَلِکُلِّ أُمَّهٍ جَعَلْنَا مَنسَکًا لِّیَذْکُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَىٰ مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَهِ – حج : ۳۴

و برای هر امتی روش قربانی را تعیین ساخته‌ایم، تا یاد کنند خدا را بر آنچه داده است ایشان را از چهارپایان مواشی.

 واقعه‌ی عظیم الشان قربانی و سنّت ابراهیمی علیه السلام :

مشروعیت قربانی به منظور عبادت اگرچه از زمان حضرت آدم علیه السلام می‌باشد، اما شأن خاص آن از واقعه‌ی حضرت ابراهیم ‌علیه السلام سرچشمه می‌گیرد و به سبب زنده کردن یادگارش، قربانی در شریعت محمدی – صلی‌الله علیه وسلم –  واجب شد. ذبح قربانی یادگاری بی‌نظیر در تاریخ اسلامی می ‌باشد. خداوند متعال آن را در سوره‌ی صافات مفصلاً بیان فرموده است. این واقعه‌ی تاریخی برای درک حقیقت قربانی‌، عطفی عظیم و پر اهمیت به شمار می‌رود.

خداوند حضرت ابراهیم – علیه السلام – را با امتحانات گوناگون مورد آزمایش قرار داد، از واقعه‌ی به آتش انداختن حضرت ابراهیم – علیه السلام‌ – به جرم یکتاپرستی و آمدن ندای غیبی و وحی الهی و بشارت عظیمی که معجزه‌ی حضرت ابراهیم – علیه السلام – را برای همه آشکار کرد. چنانکه خداوند می‌فرماید:

 قُلْنَا یَا نَارُ کُونِی بَرْدًا وَسَلَامًا عَلَىٰ إِبْرَاهِیمَ – انبیاء :۲۱

ما خطاب کردیم که ای آتش سرد و سالم برای ابراهیم باش.

 هجرت از عراق:

حضرت ابراهیم علیه السلام بعد از اینکه تمام خویشاوندان، پدر و مادر و وطن خود را از خدا بیگانه یافت، جهت ترک دیار تصمیم قطعی گرفت. چنانکه فرمود : اِنِّی ذَاهِبُّ اِلٰی رَبِّی سَیَهْدِیْنِ – صافات : ۹۹

همانا من بسوی پرودگارم رونده‌ام، البته او به همان راهی هدایتم خواهد کرد که نزدش پسندیده باشد.

هزار خویش که بیگانه از خدا باشد
فدای یک تن بیگانه که آشنا باشد

حضرت ابراهیم – علیه السلام – همراه با حضرت لوط – علیه السلام – وطن خود عراق را ترک گفته، راهی فلسطین شدند. به هر حال در سنّ هشتاد وشش سالگی مادر، پدر، دوستان و تمام شهر خود را برای رضای خداوند متعال ترک کرده.

 دعای فرزند:

سپس به دربار خداوند چنین دعا فرمود‌: رَبِّ هَبْ لِی مِنَ الصَّالِحِینَ. بار الها، مرا فرزند صالحی که از بندگان شایسته تو باشد عطا فرما.

بشارت ولادت حضرت اسماعیل علیه السلام :

خداوند متعال این دعای او را اجابت فرمود و او را به پسری نیک و صالح بشارت داد، چنانکه می‌فرماید‌:

 فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِیمٍ – صافات : ۱۰۱

ما حضرت ابراهیم – علیه السلام – را به پسری حلیم بشارت دادیم .

 امتحان سخت و دوّمین هجرت به سوی حجاز:

حضرت اسماعیل که یگانه فرزند حضرت ابراهیم – علیه السلام – بود و بعد از دعاها و تمنّاها حاصل شده بود، سرانجام بزرگترین آزمایش برای حضرت ابراهیم – علیه السلام – قرار گرفت.

چنانکه بعد از ولادت اسماعیل – علیه السلام – به حضرت ابراهیم – علیه السلام – دستور داده شد که پسرش را به همراه مادرش (هاجره) از سرزمین شام برداشته به سرزمین صاف، هموار و ریگستان بسیار گرم حجاز که در آنجا نه نام و نشان انسانی، و نه درخت و حیوانی وجود دارد برده، آن‌جا متوطن گرداند. هدف خداوند متعال از این دستور این بود که آن سرزمین بی‌آب و گیاه توسط او مبدل به مکّه معظّمه و امّ القری گردد.

قصه‌ی این که آن‌ها در آن سر زمین وحشتناک چگونه زندگی می‌کردند طولانی است. در حقیقت زندگی آن‌ها در آن سرزمین بی‌آب و گیاه مظهری عجیب از قدرت خداوندی و درس عبرتی برای جهانیان می‌باشد.

خداوند متعال می‌فرماید :

 فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قَالَ یَا بُنَیَّ إِنِّی أَرَىٰ فِی الْمَنَامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ مَاذَا تَرَىٰ ۚ – الصافات : ۱۰۲

چون حضرت اسماعیل به سنّی رسید که همراه پدرش برود و در کارها معین و مددگارش باشد، حضرت ابراهیم – علیه السلام – گفت: ‌ای فرزند عزیزم! من در عالم خواب می‌بینم که تو را قربانی می‌کنم، نظر تو در این باره چیست؟ آیا به فرمان خدا عمل می‌کنی یا خیر؟

چون خواب انبیا مانند وحی است ذبح کردن در خواب هم مرادف حکم ذبح است.

حضرت ابراهیم – علیه السلام – با پسر سعادتمند خویش درباره‌ی ذبحش مشورت کرد، وی فوراً در پاسخ فرمود:

یَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِی إِنْ شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِینَ – الصافات : ۱۰۲

ای پدر! هر مأموریتی که از جانب خدا داری انجام ده، ان‌شاءالله مرا از بندگان با صبر و شکیبا خواهی یافت.

خلاصه این که پدر و پسر هر نوع تقاضای مادی و امید زندگانی را پشت سر گذاشته، راهی کشتارگاه شدند.

 فَلَمَّا أَسْلَمَا وَتَلَّهُ لِلْجَبِینِ – الصافات : ۱۰۳

چون پدر و پسر هر دو برای این قربانی آماده شدند و پدر فرزند را برای کشتن بر روی درافکند (به شکم خواباند).

حضرت ابراهیم  – علیه السلام – جهت اجرای حکم خداوندی و قربانی پسر ارجمندش با نهایت قوّت کارد را فشار داد، امّا قدرت خداوند متعال حایل ومانع  عمل او شد.

 قربانی قوچ به جای اسماعیل علیه السلام:

 وَنَادَیْنَاهُ أَنْ یَا إِبْرَاهِیمُ قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْیَا – الصافات : ۱۰۴

او را ندا دادیم که اى ابراهیم رؤیاى خود را حقیقت بخشیدى.

فوراً قوچی جهت ذبح شدن به جای حضرت اسماعیل علیه السلام فرستاده شد. چنانکه خداوند می‌فرماید: «وَ فَدَیْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِیْمٍ» یعنی برایش گوسفندی فرستاده، و ذبح بزرگی فدا ساختیم.

 یادگار ابراهیمی:

خداوند متعال اعمال حضرت ابراهیم علیه السلام را پسندید و برای زنده کردن یادگار او، تمام اعمالش را از محبوب‌ترین عبادات قرار داد وانجام‌شان را واجب گردانید.

در حدیثی از زید بن ارقم آمده که اصحاب کرام رضوان‌الله علیهم اجمعین از رسول‌الله صلی‌الله علیه وسلم در مورد قربانی سؤال کردند و گفتند:

ای رسول خدا! این قربانی‌ها چه هستند؟ رسول‌الله صلی‌الله علیه وسلم در پاسخ فرمود ‌: قربانی سنت پدرتان حضرت ابراهیم است. اصحاب کرام پرسیدند: ای رسول گرامی! ما را از ذبح قربانی چه می‌رسد؟ وی در پاسخ فرمود: در قبال هر موی، به شما یک نیکی می‌رسد. گفتند: پس پشم یا رسول‌الله! (یعنی اگر حیوان قربانی عوض مو، پشم بر بدن داشته باشد مانند برّه) آن حضرت صلی‌الله علیه وسلم فرمود : در قبال هر پشمی به شما یک نیکی می‌رسد.

از حضرت عبدالله بن عمر رضی‌الله عنهما روایت شده که : رسول الله صلی‌الله علیه وسلم مدّت ده سال در مدینه‌ی منوّره مقیم شد و در تمام این ده سال، قربانی ذبح می‌کرد.

به هر حال ذبح قربانی جهت زنده کردن یادگار ابراهیمی از قرآن و حدیث ثابت است و بر مشروعیت آن تمام امّت مسلمه اتفاق دارند.

مأخذ : تاریخ قربانی وحقیقت و اهمیت آن از مفتی محمد شفیع عثمانی رحمه‌الله علیه