اعداد برای جهاد چقدر اهمیت دارد ؟

محمود الحسن // ترجمه : نسیم صبا

در قرآن و احادیث مکررا آمده است که بقای زندگی اسلامی موقوف به جهاد است. تا آنکه جذبه جهاد در مسلمان ها زنده باشد و هر فرد مسلمان آمادهء قربانی جان، مال و وقت خود باشد، هیچ نیروی قدرتمند جهان بر مسلمان ها غالب شده نمی تواند. اما هرگاه جذبه جهاد بمیرد، مرگ ملی مسلمان ها به زودی فرا می رسد. قرآن کریم در مثال، تاریخ یهود را پیش می کند که هرگاه جذبه جهاد در یهودیان زنده بود، عزت و حاکمیت را بدست داشتند. اما هرگاه طلب عیش، راحت و هوس بر آن ها غلبه کرد ذلت، خواری و محکومیت نصیب یهود شد.

أَلَمْ تَرَ إِلَى ٱلْمَلَإِ مِنۢ بَنِىٓ إِسْرَٰٓءِیلَ مِنۢ بَعْدِ مُوسَىٰٓ إِذْ قَالُواْ لِنَبِىٍّۢ لَّهُمُ ٱبْعَثْ لَنَا مَلِکًا نُّقَٰتِلْ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ ۖ قَالَ هَلْ عَسَیْتُمْ إِن کُتِبَ عَلَیْکُمُ ٱلْقِتَالُ أَلَّا تُقَٰتِلُواْ ۖ قَالُواْ وَمَا لَنَآ أَلَّا نُقَٰتِلَ فِى سَبِیلِ ٱللَّهِ وَقَدْ أُخْرِجْنَا مِن دِیَٰرِنَا وَأَبْنَآئِنَا ۖ فَلَمَّا کُتِبَ عَلَیْهِمُ ٱلْقِتَالُ تَوَلَّوْاْ إِلَّا قَلِیلًا مِّنْهُمْ ۗ وَٱللَّهُ عَلِیمٌۢ بِٱلظَّٰلِمِینَ – البقره : ۲۴۶

ترجمه : آیا ندیدی به سوی جماعتی از بنی اسرائیل بعد از موسی، چون گفتند آن ها به پیغمبر شان مقرر کن به ما پادشاهی تا بجنگیم در راه خدا. گفت پیغبمر آیا توقع می رود از شما اگر حکم شود بر شما جنگ آنگاه جنگ نکنید. گفتند و چه شده ما را که نه جنگیم در راه خدا و به تحقیق بیرون کرده شدیم از خانه های ما و پسران ما. پس وقتیکه واجب شد بر ایشان جنگ، روگردانیدند مگر اندکی از ایشان. و الله بسیار خوب دانا است به ستمکاران.

جذبه جهادی چگونه زنده می ماند ؟

اگرچه به اعتبار عمل، جهاد دفاعی زمانی از لازم «الزم» می گردد که دشمن بر مسلمان ها حمله بکند، اما از نگاه عزم و استقلال، این حکم به کدام زمان خاص محدود نیست، بلکه در هر حال و هر زمان بر مسلمان ها فرض است که برای دفاع از خود آماده گی داشته باشند، با تمام نیروی مادی و معنوی شان در برابر دشمن عیار باشند و هیچگاه شکار غفلت و تساهل نشوند. خداوند متعال در قرآن عظیم الشان بسیار به صراحت در آیت ذیل در مورد اعداد و تدریب جهاد و عزم، طلب و آماده گی جهاد حکم نموده است :

وَأَعِدُّوا لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّهٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ یَعْلَمُهُمْ ۚ وَمَا تُنفِقُوا مِن شَیْءٍ فِی سَبِیلِ اللَّهِ یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ  – الانفال : ۶۰

ترجمه : و آمده سازید (ای مؤمنان) برای (جنگ با) ایشان آنچه توانید از توانایی (یعنی اسباب جنگی)، و آماده کنید از اسپان بسته (برای جهاد)، که می ترسانید به آن (قوت و آماده گی خود) دشمن خدا و دشمن خویش را و قوم دیگر را نیز بجز ایشان (که شما) نمی شناسید ایشان را، (اما) خدا می شناسد ایشان را. و آنچه خرج کنید (برای ترقی دین) از هر چه باشد در راه خدا، تمام داده شود (بدلِ آن) به شما و شما ستم کرده نمی شوید (در کاهش ثواب و افزایش عذاب).

مولانا شبیر احمد عثمانی – رحمه الله – در حاشیه یا تفسیری که بر ترجمه قرآن استاد خود شیخ الهند مولانا محمود الحسن دیوبندی – رحمه الله – نوشته است، می نویسد : معنای توکل و اعتماد بر خدواند متعال این نیست که اسباب مشروع و ضروری را ترک کرده شود، زیرا بر مسلمان ها فرض است تا هر چه در توان دارند خود را برای جهاد آماده بسازند، اسباب و اسلحه پیدا بکنند و خود را نیز برای جهاد آماده و مجهز بسازند.

در زمان رسول الله – صلی الله علیه و سلم – سواری اسپ ها، شمشیرزنی، نیزه بازی و دیگر مشق ها و تمرینات از لوازم جهاد شمرده می شد، امروز تغییر بزرگی در اسباب و وسایل جنگی آمده است، تیکنالوژی پیشرفته، توپ، تانک، طیارات و کشتی های جنگی ایجاد و میزایل های گوناگون و سلاح های رهبری شده ساخته شده است. دشمنان مسلمان ها به این گونه اسلحه مجهز هستند و این سلاح های مدرن از لوازم جنگی عصر امروزی شمرده می شود.

پس بر مسلمان ها فرض است که برای مقابله با دشمن، چنین اسلحه ایجاد بکنند و یا بدست بیاورند و از کشورها، شهرها و مردم خود در برابر دشمن دفاع بکنند، ایجاد و پیدا کردن اسباب و وسایل مدرن جنگی و یا استعمال آن و همچنان آموزش فنون حربی و عصری لازمی و ضروری است. نیز ورزش کردن و آموختن تکتیک های مختلف عملیاتی از لوازم جهاد و حرب است. حتی نه تنها به اسباب کنونی جنگی اکتفا شود، بلکه لازم است که برای ایجاد اسباب پیشرفته تر جنگی پلان گرفته شود، تا از خود ایجادات و اختراعاتی داشته باشیم. زیرا این همه در منشا این آیت داخل است.

هر چه پرورش و نگهداری اسپ ها، درین مورد رسول الله – صلی الله علیه و سلم – فرموده است : «الخیل معقود فی نواصیها الخیر الی یوم القیامه» بر پیشانی اسپ ها تا روز قیامت خیر نوشته شده است. در احادیث می آید ؛ هر آنکسی که اسپ را به نیت جهاد تربیه می کند، در بدل خورد و نوش بلکه در بدل هر قدم آن اسپ برای او اجر داده می شود.

در عصر کنونی اهمیت اسپ ها هنوز هم دیده می شود و طبق فرموده رسول الله – صلی الله علیه و سلم – تا روز قیامت باقی می ماند. اما ضرورت آن کاهش یافته است. امروز تانک ها و عراده جات، جای اسپ ها را گرفته است. لهذا بجای اسپ ها اگر مسلمان ها به شکل اجتماعی و یا انفرادی سلاح های مدرن بسازند و پیدا بکنند، در بارگاه خداوند متعال مزد بیشتری می گیرند.

این مفهوم آیت فوق الذکر را که به آن اشاره کردیم، دیگر محدثین و علما نیز بیان کرده اند. چنانکه در ذیل نقل کرده ایم.

تفسیر الواحدی نوشته است : ﴿ وأعدوا لهم ﴾ أَیْ: خذوا العُدَّه لعدوِّکم ﴿ ما استطعتم من قوه ﴾ ممَّا تتقوون به على حربهم من السِّلاح والقسی وغیرهما ﴿ ومن رباط الخیل ﴾ ممَّا یرتبط من الفرس فی سبیل الله ﴿ ترهبون به ﴾ تخوِّفون به بما استطعتم ﴿ عدو الله وعدوکم ﴾ مشرکی مکَّه وکفَّار العرب ﴿ وَآخَرِینَ مِنْ دُونِهِمْ ﴾ وهم المنافقون ﴿ لا تعلمونهم الله یعلمهم ﴾ لأنَّهم معکم یقولون: لا إله إلاَّ الله ویغزون معکم والمنافق یریبه عدد المسلمین ﴿ وما تنفقوا من شیء ﴾ من آلهٍ وسلاحٍ وصفراء وبیضاء ﴿ فی سبیل الله ﴾ طاعه الله ﴿ یوف إلیکم ﴾ یخلف لکم فی العاجل ویوفَّر لکم أجره فی الآخره ﴿ وَأَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ ﴾ لا تنقصون من الثَّواب.

تفسیر البغوی (معالم التنزیل) می نویسد : قَوْلُهُ تَعَالَى: ﴿ وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ ﴾، الْإِعْدَادُ: اتِّخَاذُ الشَّیْءِ لِوَقْتِ الْحَاجَهِ. مِنْ قُوَّهٍ، أَیْ: مِنَ الْآلَاتِ الَّتِی تَکُونُ لَکُمْ قُوَّهً عَلَیْهِمْ مِنَ الْخَیْلِ وَالسِّلَاحِ. أَخْبَرَنَا إِسْمَاعِیلُ بْنُ عَبْدِ الْقَاهِرِ أَنْبَأَنَا عَبْدُ الْغَافِرِ بْنُ مُحَمَّدٍ أَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عیسى الجلودی ثنا إِبْرَاهِیمُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ سُفْیَانَ عَنْ مُسْلِمِ بْنِ الْحَجَّاجِ ثَنَا هَارُونُ بْنُ مَعْرُوفٍ ثَنَا ابْنُ وَهْبٍ أَخْبَرَنِی عَمْرُو بْنُ الْحَارِثِ عَنْ أَبِی عَلِیٍّ ثُمَامَهَ بْنِ شُفَى أَنَّهُ سَمِعَ عُقْبَهَ بْنَ عَامِرٍ یَقُولُ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ وَهُوَ عَلَى الْمِنْبَرِ: «وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ أَلَا إِنَّ الْقُوَّهَ الرَّمْیُ، أَلَا إِنَّ الْقُوَّهَ الرَّمْیُ، أَلَا إِنَّ الْقُوَّهَ الرَّمْیُ.

اصل مشهور فقهی است : مالا یَتِمُ الواجِبُ اِلابِه فهوا واجبٌ (الاشباه والنظائر۱-۱۳۶، شرح قواعد الفقهیه ۱-۳۰۳) . آنچه موقوف علیه از برای واجب است، خودش نیز واجب است. دفاع از مسلمان ها واجب است، پس لازم است که کشورها و یا نیروهای که بر مسلمان ها حمله می کنند، کدام نوع سلاح های که آن ها دارند، مسلمان ها همانگونه اسلحه و امکانات جنگی را پیدا بکنند. از دیدگاه علما ؛ حصول این اسباب و ابزار جنگی شرعا همچون دفاع از مسلمان ها، فرض است.

بنا برین سستی و تنبلی در اعداد جهاد، سرپیچی از حکم شریعت است و درین مورد وعیدهای سختی آمده است. از ابو هریره – رضی الله عنه – روایت شده است : من مات ولم یغزو ولم یحدث نفسه به ، مات علی شعبه من النفاق. مسلمانی که مرد، در حالی که در راه خدا جهاد و یا طلب جهاد نکرد، او بر شاخه ای از نفاق مرده است. امام قرطبی رح در شرح این حدیث نوشته است : فیه دلیل علی وجوب العزم، یعنی ازین ثابت شد که عزم، آماده گی و اعداد برای جهاد بر هر مسلمان واجب است.

جهاد کمال کوشش را گفته می شود. در اصطلاح قران و سنت ؛ هرگاه این کمال کوشش بجای اغراض ذاتی و منافع شخصی، در راه حق باشد به «جهاد» تعبیر می شود. کمال کوشش یکی آنست که مجاهد در سنگر شب و روز خود را سپری می کند، تشنگی، گرسنگی، سختی ها و مشقت ها را متقبل می شود، دیگر اینکه برای آماده گی برای جهاد، مشق و تمرینات جنگی می کند و طریق استعمال اسلحه را می آموزد، شکل دیگر آن اینست که به زبان خود مجاهدین را تربیه می کند، برای جهاد دعوت می کند و از مجاهدین دفاع می کند. این هم شکلی از کمال کوشش است که با مال خود مجاهدین را اکمال می کند و به حوائج آن ها رسیدگی می کند. این کارها همه جهاد و مبارزه است و به ویژه به کدام مبارزه و کوششی که ضرورت بسیار باشد و کسی صلاحیت انجام دادن آن را داشته باشد، انجام دادن آن بر او فرض است.

مراد از جهاد فی سبیل الله از نگاه لغت و شریعت تنها جنگ نیست، زیرا اگر چنین می بود پس اطلاق جهاد بر اعمال قلبی و لسانی نمی شد، حال اینست که قرآن و سنت از اطلاق جهاد بر غیر کارهای جنگی پر است. درین مورد قول صاحب «اقتناع» فیصل است، او نوشته است : الامر بالجهادمنه مایکون بالقلب، کالعزم علیه، ومنه مایکون باللسان کالدعوه الی الاسلام والحجه والبیان والرائ والتدبیر مافیه نفع المسلمین وبا لبدن ای القتال بنفسه فیجب  الجهاد بغایه  مایمکن من هذ‌ه الامور( ۱ جلد: ۶۵۳) . مختصر اینکه میدان جهاد فراخ است، کسانی که در قلب عزم و طلب جهاد دارند مجاهدین خوانده می شوند و به ویژه کسانی که برای جهاد آموزش می بینند، پهلوانی می کنند اما نیت جهاد دارند، برای آن ها ثواب جهاد داده می شود و هلمّ جرا.

علما نوشته اند ؛ هرگاه جهاد فرض عین شود، شریعت برای انجام دادن آن ترتیب خاصی ساخته است. هرگاه لشکر کفار اراده حمله بر یک دولت اسلامی بکند، به مجرد همین ارادهء کفار جهاد بر مسلمان های آن شهر و کشور فرض عین می گردد. برای اینکه کافران مسلمان ها را دست کم نگیرند و ضعیف نشمارند، اسلام مسلمان ها را مامور می سازد که پیش ازینکه کافران بر بلاد مسلمان ها یورش بیاورند، مسلمان ها به تربیه و فکر جهادی متوجه باشند و هیچگاه اعداد و تدریب جهادی را عمل لایعنی نپندارند.

جهاد چنانکه یک فریضه بزرگی است، عزم و اراده جهاد نیز نشانی ایمانداری یک مسلمان است. احتیاط با اسباب و وسائل جهادی، نگهداری خوب آن و خودداری از استعمال بی جای آن نیز از  واجبات جهاد است. اسلام درین مورد هیچگونه غفلت و بی پروایی را نمی پذیرد. دنیا دار الاسباب است و دین ما تعلیم می دهد که اسباب را اختراع و ایجاد بکنید و بدست بیاورید و در پهلوی آن، بر حفاظت و نگهداری امکانات جهادی نیز اصرار دارد و استعمال بی موجب آن را خیانت می داند. لازم است که مجاهدین در قبال سلاح ها و مهمات جنگی بسیار محتاط باشند و از بی احتیاطی و خودسری بپرهیزند. و من الله التوفیق.