تنش در روابط انقره و آتن

سلمان رحیمی هروی

اختلافات میان دو کشور ترکیه و یونان به دوران خلافت عثمانی بر می گردد.

پیمان لوزان در سال ۱۹۲۱ با پا درمیانی کشورهای اروپایی صورت گرفت که در نتیجه آن نیروهای خلافت عثمانی از یونان خارج شدند و به ظاهر کمی از اختلافات دو کشور کاسته و مانع درگیری بین دو کشور شد. ولی روابط دو کشور در سالهای اخیر با تلاش های مقطعی دولتمردان برای رفع اختلافات و توسعه روابط دو جانبه، با تنش های بیشتری مواجه شده است.

در سال ۱۹۷۳ میلادی تنش بر سر حاکمیت دو جامعه ترک و یونانی در سیستم اداری کشور قبرس باعث تشدید تنش میان انقره و آتن شد که در نتیجه آن جنگ نظامی بین دو کشور رخ داد که منجر به جدایی بخش شمالی ( ترک نشین) جزیره قبرس شد.

درسال ۱۹۷۴ با ورود ارتش ترکیه به بخش شمالی قبرس (ترک نشین) عملاً کشور قبرس به دو بخش ترک نشین (شمالی) و یونانی نشین (جنوبی) تقسیم شد. قبرس جنوبی و یونانی نشین به نام جمهوری قبرس توسط سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته می شود و عضو اتحادیه اروپاست ولی بخش شمالی (ترک نشین) جزیره قبرس فقط توسط کشور ترکیه به عنوان یک کشور مستقل به رسمیت شناخته می شود.

از سال ۱۹۷۴ تا کنون تمام تلاش های سازمان ملل و دیگر جوامع بین المللی برای حل این مساله ناکام مانده است و دو کشور همدیگر را به کارشکنی در حل این مساله متهم می کنند.

در سال ۱۹۹۶ میلادی بعد از ورود نیروی دریای ترکیه به یکی از جزایر سنگی که یونان آن را، امی یا می نامید به شدت افزایش یافت که دو کشور به جنگ نظامی تمام عیار نزدیک شدند. اما با پا درمیانی بعضی کشورها ترکیه جزیره مذکور را ترک کرد.

ترکیه و یونان هردو عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) هستند و این طبیعی است که آمریکا و کشورهای اروپای تا حال مانع درگیری نظامی بین دو کشور شده اند ولی فعلا روابط ترکیه و آمریکا و کشورهای اروپای روزهای سرد خویش را سپری می کنند.

دلایل تنش های فعلی بین دوکشور اکتشافات نفت و گاز در مرزهای آبی دریای اژه و تبدیلی کلیسای آرتدوکس ایاصوفیه به مسجد و غیره میباشد.

چندی پیش با دعوت قبرس جنوبی (یونانی) از شرکت های خارجی برای انجام عملیات اکتشاف گازی باعث تشدید تنش شده است.  ترکیه اعلان کرده است که قبرس جنوبی حق ندارد قبل حل کامل مساله بین قبرس شمالی و جنوبی، به تنهایی از منابع گازی استفاده کند. زیرا جامعه ترک نشین قبرس نیز سهمی در آن دارد.

براساس گزارش ها، چند ماه پیش نیز نیروی دریایی ترکیه کشتی تحقیقاتی یونان را از منطقه وسیعی از دریای اژه با استناد به توافقنامه سال ۱۹۷۶ بین آتن و آنکارا با زور بیرون کرد.

ایاصوفیه که بعد از سقوط خلافت عثمانی توسط کمال اتاترک به موزه تبدیل شده بود، بعدا براساس رای دادگاه عالی ترکیه در مراسم با شکوه با حضور رجب طیب اردوغان به مسجد تبدیل شده، که با واکنش های مختلفی از سوی کشورهای مختلف غرب روبرو شد.

پس از میانجیگری آلمان، دو طرف به مذاکره موافقت کردند و اوضاع به ظاهر آرام شد. ولی در اوایل ماه اگست یونان قراردادی با مصر برای ایجاد یک منطقه کشتی رانی بست، که موجب ناخشنودی ترکیه شد. مذاکرات منتفی گردید و کشتی تجسسی ترکیه در تاریخ ۱۰ اگست بندر را ترک کرد و اواخر روز بعدی گزارش شد که وارد آب های بین جزایر کرت و قبرس شده است.

کشتی تجسسی عروج رئیس ترکیه همراه با پنج ناو نیروی دریایی این کشور به راه افتاده، یک بار دیگر مناقشه طرفین علنی شده و دو کشور عضو پیمان ناتو جنگ لفظی را شروع کرده‌اند.

یونان متعهد شده که از حاکمیتش دفاع خواهد کرد و اتحادیه اروپا که یونان یکی از اعضای آن است طرفین را به مذاکره دعوت کرده است.

اما بعدا ناو جنگی یونان به تعقیب کشتی اکتشافی عروج رئیس پرداخت و نزدیک شدن به کشتی مذکور خطر جنگ را افزایش داد که واکنش رئیس جمهور ترکیه را در پی داشت.

رئیس جمهور ترکیه ضمن هشدار به یونان گفت : حمله به کشتی عروج رئیس پیامد‌های وخیمی خواهد داشت. رجب طیب اردوغان با انتقاد از حمایت کشور‌های اروپایی به ویژه فرانسه از سیاست‌های یونان در مدیترانه افزود: آن‌ها نباید خود را در یک آینه بزرگ نما ببینند و به دنبال خودنمایی باشند، ترکیه هیچ طمعی به حقوق دیگر کشور‌ها نداشته و در برابر هر اقدامی که ناقض حقوقش باشد، سکوت نخواهد کرد.

پیشتر امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه از ترکیه خواسته، عملیات حفاری و اکتشافی را در مدیترانه متوقف کند. در راستای پیام تهدید آمیز مکرون، وزارت دفاع فرانسه اعلام کرد: ناوشکن لافایت و دو جنگنده رافال را به شرق مدیترانه اعزام می‌کند.

رقیبان سابقه، تنش های جدید:

از زمان کشف ذخایر هایدروکاربن در شرق مدیترانه کشورهای ترکیه و یونان باهم اختلاف داشته اند. یونان و اتحادیه اروپا مدعی اند که ترکیه به صورت غیرقانونی در این مناطق حفاری می‌کند، اما ترکیه ادعا دارد که این منطقه بخشی از زون انحصاری اقتصادی‌اش می‌باشد.

اردوغان اوایل روز پنج‌شنبه ۱۷ سپتامبر با انگلا مرکل صدراعظم آلمان گفتگو داشت. دفتر ریاست جمهوری ترکیه در یک اعلامیه خبری گفته است که اردوغان «ترجیح می‌دهد مناقشه شرق مدیترانه در چهارچوب قوانین بین‌المللی و بر مبنای انصاف و گفتگو حل شود».

انگلا مرکل در ماه جولای میان ترکیه و یونان میانجی‌گری کرد و ترکیه توافق نمود که به صورت موقت حفاری در این منطقه را متوقف سازد. با وجود این، بعد از توافق یونان و مصر روی حق حفاری نفت و گاز در این منطقه، ترکیه روز دوشنبه دوباره به اکتشاف انرژی شروع کرد.

در عین زمان فرانسه اعلام کرد که می‌خواهد حضور نظامی خود را در شرق مدیترانه تقویت کند. دفتر رئیس جمهور امانوئل ماکرون در اعلامیه‌‌ای گفته است که فرانسه موقتاً حضور نظامی خود را تقویت می‌بخشد «تا وضعیت را در این منطقه زیر نظارت داشته و قاطعیت خود در حفاظت از قانون بین‌المللی را نشان دهد».