امام ابو سلیمان جوزجانی حنفی رحمه الله

نویسنده: ابوسعید راشد

مترجم: محمد

متوفای بعد از ۲۰۰ هجری قمری

امام ابو سلیمان جوزجانی رحمه الله، راوی کتاب‌های محمد بن حسن شیبانی و شاگرد خاص ایشان است. مشهورترین نسخۀ مبسوط، نسخۀ جوزجانی است و این نسخه را اصل نیز می‌نامند. نامبرده از ولایت جوزجان که یکی ازولایت‌های شمالی افغانستان است، می‌باشد. منابع تاریخی ولادت ایشان را بیان نکرده‌، اما وفات ایشان بعد از سال ۲۰۰ هجری است.

ذهبی در بارۀ ایشان می‌نویسد: علامه امام ابو سلیمان موسی بن سلیمان جوزجانی حنفی، شاگرد امام ابویوسف و امام محمد رحمه الله.

او از آن دو امام بزرگوار و ابن المبارک حدیث روایت کرده‌است.

قاضی احمد بن محمد برتی، بشر بن موسی، ابو حاتم رازی و علمای دیگر از ایشان حدیث روایت کرده‌اند.

علامه، بسیار راستگو و نزد علمای حدیث محبوب و دوست‌داشتنی بود.

ابن ابی حاتم می‌گوید: او کسانی را که به خلق قرآن قائل بودند، تکفیر می‌کرد.

مروی است که مأمون منصب قضا را بر ایشان عرضه کرد، اما او امتناع ورزید و عذر آورد که صلاحیت و شایستگی این منصب را ندارد، مأمون نیز او را معاف کرد. او به خاطر امتناع از این کارش نزد مردم خیلی ارزش و جایگاه یافت.

علامه رحمه الله، دارای تصنیفات متعددی بودند. سیر أعلام النبلاء (۱۰/۱۹۴)

ابن قطلوبغا می‌نویسد: مأمون پُست قضاوت را به ایشان پیشنهاد کردند، در جواب فرمود ای امیرالمؤمنین: حقوق خداوند متعال را در قضاوت رعایت کن و فردی را همچون من متولی منصب قضاوت قرار نده، سوگند به خدا، من از خشم و غضب در امان نیستم و من دوست ندارم در میان بندگان خداوند قضاوت کنم. مأمون گفت: درست گفتی، ما تو را معاف کردیم. او نیز برایش دعای خیر کرد.

او دارای چندین کتاب بود: «السیر الصغیر» (خ فی آیاصوفیا، إیضاح المکنون ۲/۳۳)، «الرهن» و «کتاب الصلوه» و کتاب‌های دیگری که از این کتاب‌ها طولانی ترند و او آن‌ها را از محمد و ایشان از یعقوب و ایشان نیز از امام ابوحنیفه رویت می‌کند.

اصل امام محمد رحمه الله که نزد ما وجود دارد، روایت جوزجانی از امام محمد است. تاج التراجم (۱/ ۲۹۸)

زرکلی: موسی بن سلیمان، ابو سلیمان جوزجانی، فقیه حنفی، ایشان اصالتا از (جوزجان) که یکی از مناطق بلخ (شمال افغانستان) در خراسان است، می‌باشد. جوزجانی فقه را در بغداد آموخت و همان‌جا مشهور شد. او دوست معلی بن منصور (متوفای سال ۲۱۱ هجری) بود، اما او از معلی مسن‌تر و مشهورتر بود. مأمون منصب قضاوت را به او پیشنهاد کرد، او در پاسخ مأمون گفت ای امیرالمؤمنین: حقوق خداوند متعال را در قضاوت رعایت کن و فردی را همچون من متولی منصب قضاوت قرار نده، سوگند به خدا، من از خشم و غضب در امان نیستم و من دوست ندارم در میان بندگان خداوند قضاوت کنم. مأمون نیز او را معاف کرد.

ایشان دارای تصانیف متعددی هستند که از آن جمله: «السیر الصغیر»، «الصلاه»، «الرهن» و «نوادر الفتاوی». در میان نسخه‌های خطی کتاب‌خانه‌های مصر، دو جزء از «کتاب نسخه خطی» در فروع احناف وجود دارد که گمان می‌رود همان نسخه‌ها «نوادر الفتاوی» باشند. ا

لأعلام (۷/ ۳۲۳).