عمر ثالث/ بخش سی‌وهفتم

دست‌آوردهای امارت اسلامی

امارت اسلامی افغانستان در حاکمیت چند ساله‌اش در افغانستان، هرچند با جنگ‌های مسلسل، مخالفت‌های داخلی و خارجی، تحریم‌ها، چالش‌های اقتصادی و مشکلات بی‌شمار دیگری رو‌به‌رو بود؛ اما از آن‌جایی‌که به خواست‌های ملت مظلوم خویش احترام و به داعیه‏ی مقدس خود تعهد عملی داشت، توانست که در تمامی بخش‌ها خدمات درخور ستایش و تاریخی انجام دهد.

برای بررسی کامل و یادآوری از خدمات مختلف دینی، اصلاحی، عمرانی و دیگر خدمات امارت اسلامی نیاز به یک کتاب مکمل است و به نظر می‏رسد که این یک فصل ظرفیت احتوای آن را نداشته باشد؛ اما به‌دلیل این‌که در این کارنامه‌های تاریخی، نقش ملا محمد عمر مجاهد، به عنوان امیر واضح و آشکار بود، ضمن زندگی نامه‏ او آن را مورد بازنگری سریع قرار می‏دهیم.

نفاذ شریعت

بزرگ‌ترین و مفتخرترین کارنامه‏ تاریخی امارت اسلامی به رهبری ملا محمد عمر مجاهد، نفاذ شریعت اسلامی بر زمین الله تعالی بود. اجراآت شرعی امارت اسلامی را می‏توان به شرح زیر خلاصه نمود:

اعلان رسمی حکومت اسلامی و حاکمیت قرآن؛

سپردن زعامت سیاسی به قشر مؤمن و صالح، در مقابل راندن اشخاص فاسد، فاجر، کمونیست و حامی کفر از مقام زعامت؛

برپایی نظامی قضایی کاملآ اسلامی و تأمین عدالت اسلامی؛

اجرای حدود شرعی و قصاص؛

اجرای عملی امر بالمعروف و نهی عن المنکر؛

پایان بخشیدن به دزدی، قتل، ره‌زنی، نابسامانی و ظلم؛

از بین بردن سینما، فلم‌های مبتذل، ساز و سرود و دیگر انواع فحاشی؛

پایان بخشیدن به سود، احتکار، معاملات ناروا، جریمه‌ها نقدی و انحرافات مالی دیگر؛

از بین بردن فساد اداری، رشوت، غصب، اختلاس، و فرهنگ استفاده‏ی سوء از بیت‏المال؛

از بین بردن امتیازات زندگی مرفه، اضافه خرجی و القاب تشریفاتی برای حاکمان و مقامات؛

از بین بردن اختلاط ناروا میان زنان و مردان در ادارات حکومتی و تعلیمی، محل کار و دیگر عرصه‌های زندگی اجتماعی؛

ترویج و تطبیق حجاب شرعی؛

پایان بخشیدن به رسوم جاهلیت مانند نوروز و خرافات و بدعات مختلف النوع؛

از بین بردن چرس، بنگ، کوکنار و سایر مواد مخدر و منع قرار کردن منسوبین امارتی از استعمال سگرت؛

ترویج سیمای اسلامی، ریش، دستار و لباس محلی؛

سعی در اعاده‏ی حقوق اسلامی زنان و اجراآت در خصوص شریک ساختن آن‌ها در میراث و ندادن آن‌ها به بد؛

خدمت مساجد و مدارس و تأسیس مساجد در وزارت خانه‌ها و ادارات حکومتی؛

از بین بردن تعصبات جاهلانه‏ی قومی، لسانی، سمتی و نژادی؛

رعایت تمام حقوق اهل ذمه مطابق ارشادات شریعت اسلامی؛

و سایر اجراآت شرعی دیگر.

تطبیق عدالت اسلامی

یکی از ارکان و اصول اساسی و مهم حاکمیت اسلامی، قضا و محاکم شرعی است که مسئولیت تطبیق عدالت اسلامی و سپردن حق به حق‌دار را دارند. ملا محمد عمر مجاهد، به بررسی امور قضایی و تطبیق عدالت توجه ویژه داشت.

ایشان پس از فتح قندهار، قاضی مشهور زمان جهاد علیه روس به‌نام قاضی سید محمد که به مولوی پاسنی شهرت داشت را رئیس محکمه‏ مرافعه‏ قندهار تعیین کرد. نامبرده از قبل به قاطعیت شهرت داشت که با قاضی شدن او، مسند قضا یکبار دیگر به شأن و شوکت اصلی خویش رسید.

مولوی شهاب‌الدین دلاور که به مدت سه‌و‌نیم سال رئیس محکمه تمیز در قندهار بود، می‌گوید که ملا محمد عمر مجاهد، در مورد تمیز ویژه‏ ولایت قندهار برایم چنین گفت: «من ۹ ولایت حوزه‏ جنوب غربی را به تمیز قندهار مربوط نموده‌ام، چون اکثر رهبران نظامی تحریک از همین ولایت‌ها هستند. غرض من از این امر این است که امور تمیز تحت نظارت خودم باشند تا مبادا به دلیل فشار و یا لحاظ رهبران نظامی حق احدی ضایع گردد.»

آقای دلاور می‌افزاید که ملا محمد عمر مجاهد، به حیث زعیم اسلامی به مسند قضاء به همان پیمانه‌ای مقام و منزلت قایل بود که در شریعت اسلامی مهم خوانده شده است. ایشان در امور قضا مداخله نمی‏کرد. من در دوره‏ سه‌ونیم ساله مسئولیت‌ام در تمیز به یاد ندارم که ملا محمد عمر مجاهد، در امور قضایی دخالت صریح، اشاروی و یا سببی نموده باشد و یا در موردی سفارش و تغییر و تبدیل فیصله در حق کسی، سخنی به زبان آورده باشد. مولوی شهاب‌الدین دلاور قضیه‌ای را این‌گونه بیان می‏دارد: «یک طالب که در قوماندانی امنیه‏ قندهار وظیفه داشت، فرزند شخصی بنام عبیدالله را به قتل رسانیده بود که موضوع آن به محکمه راجع شد. در مدت دو هفته محاکم ابتدائیه و مرافعه در حق قاتل فیصله‏ی قصاص نمودند و موضوع به تمیز راجع شد. زمانی‌که ما آن را بررسی کردیم، مسئله همان‌گونه بود که قاتل باید قصاص می‏شد. این زمان نزدیکان و دوستان قاتل که چند تن از مقامات بلند پایه‏ امارت را نیز شامل می‏شدند سعی در تعلیق حکم قصاص داشتند تا خانواده‏ی مقتول را به عفو تشویق نمایند. زمانی‌که ما حکم قصاص را برای فیصله‏ نهایی نزد ملا صاحب راجع نمودیم، ملا صاحب سفارش احدی را در مورد قاتل نپذیرفت و حکم قصاص را توشیح نمود. سپس در رادیو نیز اعلان شد که فردا رأس ساعت چهار، فلان طالب قصاص می‏شود.»

مولوی دلاور می‌افزاید:«نزدیکان و سفارش کنندگان قاتل برای تعلیق حکم قصاص، حرف دیگری را دامن زدند، آنان گفتند که قاتل مقروض یا وامدار است، بالایش دعواهایی نیز صورت گرفته است و درخواست نموده اند که حساب‌های شان باید تصفیه شود. ملا صاحب در خصوص این موضوع با من به تماس شد و زمانی‌که من نزد او حضور یافتم، قضیه را با من شریک ساخت. من گفتم که در این مورد باید از علمای کرام پرسیده شود که آیا قرض و مسائل مشابه دیگر می‏تواند سبب تعلیق حکم قصاص شود یا نه؟ زمانی‌که علمای کرام قضیه را بررسی کردند، فرمودند که قرض نمی‏تواند مانع قصاص شود.»

به‌گفته مولوی دلاور، ملا محمد عمر دستور داد تا قصاص اجرا شود. فردا مردم زیادی در مراسم قصاص حضور یافته بودند؛ اما ورثه‏ی مقتول که انصاف محاکم و سپردن حق به حق‌دار در امارت اسلامی را دیدند، زمانی‌که قاتل غرض کشتن به‌دست شان سپرده شد، در آخرین لحظات قاتل را عفو کردند که این صحنه برای مردم حاضر نهایت جالب بود.

محاکم امارت اسلامی، با تطبیق احکام شرعی توانستند که تا حد زیادی حق را به حق‌دار برسانند و هم با تطبیق قصاص و حدود شرعی، امنیت نمونه در افغانستان ایجاد کنند. به نظر می‏رسد که تعداد کل موارد قصاص انجام شده در دوران امارت اسلامی به صد مورد نرسد؛ اما الله تعالی در همین تعداد اندک اجراآت شرعی، چنان اثری نهاده بود که به برکت آن جان، مال، عزت و حیثیت ده‌ها میلیون انسان محفوظ شد. در دوران امارت اسلامی آن‌گونه که حد زنا، حد سرقت، رجم و حدود دیگر تطبیق شدند، همان قاضیانی‌که در امور قضایی دست به خیانت و رشوت زده‌بودند نیز در محضر عام جزا داده شدند.