نظام سیاسی و اداری مسلمانان در صدر اسلام/بخش یازدهم

قلمرو و مرز حکومتی

اولین و مهم‌ترین شاخصه‌ی ایجاد یک حکومت، داشتن قلمرو و سرزمین با حد و مرز مشخص است. براساس پیمان عمومی‌ مدینه، پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم قلمرو حکومتی را مشخص کرد. در یکی از بندهای این سند، شهر مدینه و سرزمین‌های متعلق به آن حرم یاد شده است که همه باید از آن دفاع کنند. یثرب برای اهل این صحیفه‌ منطقه‌ی امن و حرم می‌باشد.
از کعب‌بن مالک نقل است: پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم من را فرستاد که بر قله‌ی کوه‌های مخیض، الحیفا، ذوالعشیره و تیم که کوه‌های مدینه است، نشانه نصب کنم؛ البته بعدها با اقدامات پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم از جمله صلح حدیبیه و سپس فتح مکه و گسترش اسلام، گستره‌ی مرزهای جغرافیایی حکومت نیز افزایش یافت و پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم برای نظارت بر همه‌ی قلمروی حکومتی مأمورانی را به‌عنوان والی، قاضی و… به این مناطق گسیل داشت. اگرچه در اسلام مرز به‌صورتی که امروزه تقسیمات صورت‌گرفته است، نبوده است، اما در اسلام چیزی به نام عقیده و اعتقاد به خداوند آنان را در یک قلمرو نگه می‌دارد. به قول سید قطب، «وطن مسلمان، عقیده‌ی اوست و در هرجا که محتوای این عقیده تحقق یابد، آنجا دیار مسلمان و قلمروی اسلام است؛ ازاین‌رو، مقیاس سنجش مرزهای عقیده‌ی اسلامی بسی فراگیرتر و والاتر از معیارهای مادی و عادی است.» (قلمرو اسلام)
در اندیشه‌ی اسلامی تقسیم اعتقادی است؛ تقسیمی که ایمان به اسلام را مرز میان دارالإسلام و سایر تقسیمات سرزمینی قلمداد می‌نماید. در واقع از نظر حقوق اسلامی، جهان به دو قسمت تقسیم شده است: دارالإسلام و دارالکفر. هر کدام اینها قوانین و منش سیاسی و اجتماعی و … خودشان را دارند و در محدودهٔ کاری‌شان بر حسب معتقدات و ایدیولوژی‌شان برخورد و تعامل می‌کنند. مرزهای دارالإسلام تا هر کجا که باشد، آنجا حکم خداوند و فیصله‌ی او حاکم و مجری است.