نظام سیاسی و اداری مسلمانان در صدر اسلام/بخش بیست‌ویکم

تبلیغات در حوزه‌ی سیاست خارجی در چارچوب استدلال و موعظه به‌منظور ایجاد ذهنیت مثبت در افکار عمومی انجام می‌پذیرد.

ابزار تبلیغاتی و فرهنگی

محمد داود اسحاق‌زهی «یوسفی»
فعالیت‌های دیپلماتیک در اسلام صرفاً در حوزه‌ی مذاکرات و چانه‌زنی سیاسی محدود نمی‌شد، بلکه چانه‌زنی یکی از ابزارهای دیپلماسی و رفتار سیاسی پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وسلم بوده است. باتوجه به اهداف دیپلماسی در اسلام که همواره بر محور تبلیغات و فعالیت‌های فرهنگی بر رفتارهای طوایف و گروه‌ها و قبایل مختلف تحت تأثیر بوده است، می‌توان به تأثیرگذاری این ابزار به‌خوبی دست یافت. اسلام بر خلاف دیگر ادیان، از نظر مخاطبان و گیرندگان پیام، دارای جامعیت و فراگیری منحصربه‌فردی است و مخاطبان خود را عموم ابنای بشر می‌داند و قوم یا دسته‌ی خاصی را مخاطب خویش نمی‌داند. عام‌بودن تعالیم اسلامی بیانگر ماهیت جهانی‌بودن آن است که اسلام را در قالب یک دین جهانی مطرح می‌سازد.
تبلیغات در حوزه‌ی سیاست خارجی در چارچوب استدلال و موعظه به‌منظور ایجاد ذهنیت مثبت در افکار عمومی انجام می‌پذیرد. از نظر بازتاب و تأثیرگذاربودن تبلیغات در سیاست خارجیِ دولت اسلامی، ذکر این نکته حائز اهمیت است که دولت اسلامی همواره با محیط خارجی در تعامل بوده و واکنش‌ها، بازتاب‌ رفتارهای خارجی‌اش را دریافت و بازبینی و اصلاح می‌کند. اگر در تبلیغات روش خاصی کارآمد و مؤثر باشد، تقویت و گرنه تغییر داده می‌شود. لذا هنر سیاست‌مداران است که باتوجه به شرایط بین‌المللی و واقعیات بیرونی از چه مفهوم و نمودهای تبلیغاتی می‌توانند بیشترین بهره را بگیرند.
لحن کلام و رفتار در سیاست خارجی خود می‌تواند نقش ابزار مهمی را ایفا کند. اسلام ضمن تأکید بر استدلال و جدال احسن، میان حیات طیبه و رحمت پیوند ایجاد می‌کند. کارگزاران سیاست خارجیِ دولت اسلامی باید حمیّت و رحمت را ترکیب کنند و در نحو‌ه‌ی بیان نیز مدارا و سخت‌گیری را درهم آمیزند.
در عرصه‌ی روابط خارجی فعالیت‌ها به حوزه‌ی مذاکرات و چانه‌زنی محدود نمی‌شود، بلکه همواره تلاش بر آن است که از راه تبلیغات و فعالیت‌های فرهنگی، رفتارهای طرف مقابل را تحت تأثیر قرار داده و رفتارهای مطلوب را در آنان شکل می‌دهند. به همین دلیل، یکی از ابزارهای روابط خارجی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وسلم اعزام مبلغان و دعوت‌گران و فرستادن پیغام به بزرگان قبایل و سران کشورها بود. این تبلیغات و دعوت‌ها به‌صورت‌های ذیل انجام می‌پذیرفت:
الف: تماس مستقیم با افراد، سران و هیئت‌هایی که در موسم حج به مکه می‌آمدند. پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم به رغم تنهایی و کارشکنی و آزار مشرکان، این شیوه را به کار می‌بست. وی در این ملاقات‌ها پیام و رسالت خود را مطرح می‌نمود و با این روش، پیام خود را به گوش دورترین افراد دنیا می‌رساند.
ب: هجرت مسلمانان در دو نوبت به حبشه، انگیزه و ماهیت تبلیغی داشت.
ج: اعزام شخصیت‌های برجسته مسلمان مانند: معاذبن جبل به یمن، علی به یمن، و مالک‌بن مراره، عبدالله مهاجربن ابی امیه، اقرع بن عبدالله حمیر، ابوموسی اشعری، عبدالله‌بن زید، مالک‌بن عباده، عقبه‌بن زیاد و خالدبن ولید.
د: اعزام هیئت‌های تبلیغی مانند هیئت‌هایی که به یمن و نجد و رجیع فرستاده شدند.
در کنار اعزام مبلغان، به ارسال پیام‌ها و نامه‌ها به سران قبایل و دولت‌های دیگر می‌پرداخت. پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلم نامه‌ها و پیام‌های متعددی به سران قبایل، کشورها و رهبران ادیان و مذاهب فرستاده است. برخی از محققان شمار این نامه‌ها را بیش از سیصد مورد دانسته‌اند.