تأثیرات روحانی روزه

روزه به روح انسان طراوت می‌بخشد، به قلب آرامش می‌دهد و دنیای فکر را روشن می‌سازد. این ماه فرصتی ویژه برای صبر، تقوا و کسب رضایت پروردگار است. به برکت روزه، انسان نفس خود را کنترول می‌کند؛ از شور و مشغولیت‌های دنیوی کمی فاصله می‌گیرد و روح خود را از طریق عبادت، ذکر و توبه پاک می‌نماید. رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وسلّم می‌فرماید: “الصِّیَامُ جُنَّهٌ” روزه سپری است. (بخاری، ۱۸۹۴ _ مسلم، ۱۱۵۱). این حدیث روزه را به عنوان دیواری دفاعی در برابر گناهان و خواسته‌های نفسانی معرفی می‌کند؛ هنگامی که بنده در حالت روزه است، وسوسه‌های شیطان کاهش می‌یابد، قلبش از یاد الله جل جلاله پر می‌شود و جذبه اخلاص در او تقویت می‌یابد.

وقتی فرد گرسنگی و تشنگی را احساس می‌کند، توجه او به جنبه مادی زندگی کمتر می‌شود و قلبش به یاد پروردگار نرم می‌گردد. روزه فرصتی ویژه برای پاک‌سازی روح، تصفیه فکر و نرم کردن قلب است. خواسته‌های بدن ضعیف می‌شوند، نفس کنترول می‌شود و توجه از لذت‌های فانی دنیا به آخرت معطوف می‌گردد. این حالت به انسان ارزش نعمت‌های خداوند را یادآوری می‌کند، حس عجز و فروتنی را تقویت می‌بخشد و احساس بندگانی را به نقل می‌دهد که همیشه گرسنه‌اند و با کمبود روزی مواجه‌اند.

وقتی بنده سختی گرسنگی و تشنگی را احساس می‌کند قلبش نرم می‌شود، فکرش روشن می‌گردد و به ارزیابی اعمال خود می‌پردازد. این لحظات بهترین فرصت‌ها برای محاسبه نفس، طلب بخشش و توبه هستند، زیرا روزه تزکیه قلب، فکر و احساسات است. هر روز برای روزه‌دار فرصتی جدید است، هر شب زمان قبولی دعاست و هر لحظه تمرینی برای کنترول نفس، تقوا و صبر است. نبی اکرم صلی‌الله‌علیه‌وسلّم می‌فرماید: “لِلصَّائِمِ فَرْحَتَانِ: فَرْحَهٌ عِنْدَ فِطْرِهِ، وَفَرْحَهٌ عِنْدَ لِقَاءِ رَبِّهِ” روزه‌دار دو خوشحالی دارد: یکی هنگام افطار و دیگری هنگام ملاقات با پروردگار خود‌. (بخاری، ۱۹۰۴ _ مسلم، ۱۱۵۱).

خوشحالی افطار روزه تنها به دلیل غذا نیست، بلکه احساس آرامش و طمأنینه‌ای است که بنده برای رضای پرودگار عمل را انجام می‌دهد. همچنین، وقتی بنده از این دنیا کوچ می‌کند و در حضور پروردگار خود حاضر می‌شود، برکت روزه باعث خوشحالی او می‌شود، زیرا این عبادت نشانه‌ای بی‌نظیر از صبر، تقوا و رضای الله جل جلاله است. روزه به انسان نشان می‌دهد که خوشحالی واقعی نه از لذت‌های موقت دنیا، بلکه از رضای الله جل جلاله نشأت می‌گیرد؛ کسی که به برکت روزه نفس خود را کنترول کند، درس صبر بگیرد و لذت عبادت را احساس کند، ثمره واقعی روزه را به دست آورده است.

روزه زحمتی برای بدن نیست، بلکه نعمتی برای روح است که قلب انسان را پاک می‌کند، تقوا را پرورش می‌دهد و وسیله‌ای مهم جهت تقرب جستن به سوی پروردگار می‌شود. به برکت روزه، روح انسان از خواسته‌های بیهوده دنیا پاک می‌شود. سرکشی نفس کاهش می‌یابد، خواسته‌های بدن کنترول می‌شوند و قلب احساس فروتنی و عجز می‌کند. این حالت به انسان نشان می‌دهد که نعمت‌های دنیا احسانات پروردگار هستند، نه حق مسلّم بنده.

ابن قیم رحمه‌الله می‌فرماید: “الصوم یهذب النفس ویکسر الشهوه، ویعلو بالروح عن مستنقع الشهوات، فتصیر النفس مطمئنه بعد أن کانت أماره بالسوء.” (زاد المعاد، ۲/۲۹). یعنی روزه نفس را تزکیه می‌کند، شهوت را تضعیف می‌کند و روح را از مرداب شهوات بالا می‌برد، تا جایی که نفس از “اماره بالسوء” (فرمانده به بدی) به “مطمئنه” (نفس آرام و مطیع) تبدیل می‌شود.

همچنین امام غزالی رحمه‌الله می‌گوید: “الصوم باب من أبواب الزهد، به یُروض الإنسان على کبح شهواته، ویبلغ مقام المراقبه والإحسان.” (إحیاء علوم الدین، ۱/۲۵۵). یعنی روزه دروازه‌ای از زهد است که انسان را برای کنترول شهواتش تربیت می‌کند و به مقام مراقبه و احسان می‌رساند.

وقتی کسی به برکت روزه خود را کنترول نماید، به مقام والای تقوا می‌رسد. این حالتی است که تفاوت بین حلال و حرام، نیکی و بدی و اخلاص و ریا را برای انسان روشن می‌کند. روزه بصیرت درونی انسان را تقویت می‌کند؛ به فکر روشنی می‌بخشد و تاریکی قلب را از بین می‌برد. سفیان ثوری رحمه‌الله می‌فرماید: “إذا جاع المؤمن صَفَتْ روحه، وإذا شبع قَسَا قلبه.” (حلیه الأولیاء، ۶/۳۹۰). یعنی وقتی مؤمن گرسنه می‌شود، روحش پاک می‌شود، اما وقتی سیر می‌شود، قلبش سخت می‌گردد.

امام ابن رجب رحمه‌الله نیز فرموده است: “للصائم فرحه عند لقاء الله، لأنه یأتی بصیامه الذی کان سبباً فی کسر شهواته، ورفع درجته عند ربه.” (لطائف المعارف، ۲/۱۵۰). یعنی روزه‌دار هنگام ملاقات با الله جل جلاله خوشحال می‌شود، زیرا روزه‌ای را با خود آورده که شهواتش را در هم شکسته و درجه‌اش را نزد پروردگار بالا برده است.

برکت این ماه مبارک این‌ست که انسان به نفس خود گوش دهد، اعمال خود را بررسی کند و تلاش کند تا ارتباط خود را با خداوند متعال تقویت کند. شب‌ها و روزهای رمضان برای این هستند که انسان به پروردگار خود نزدیک شود، به زندگی خود هدفی جدید ببخشد و قلب خود را از نور روحانی پر کند. روزه دروازه‌های قلبی را که در روزهای عادی بسته‌اند، می‌گشاید؛ تأثیر دعاها را افزایش می‌دهد و فضایی از رحمت ایجاد می‌کند که امیدهای بخشش در آن رشد می‌کنند. نبی کریم صلی‌الله‌علیه‌وسلم فرموده‌اند: “إِنَّ لِلَّهِ فِی کُلِّ یَوْمٍ وَ لَیْلَهٍ عُتَقَاءَ مِنَ النَّارِ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ، وَإِنَّ لِکُلِّ مُسْلِمٍ دَعْوَهً مُسْتَجَابَهً” در رمضان هر روز و شب الله جل جلاله برخی بندگان را از آتش جهنم آزاد می‌کند و دعای هر مسلمانی مستجاب می‌شود. (مسند احمد، ۷۴۵۰).

این ماه زمان عبادت، استغفار و یادگیری اخلاص است. کسی که به برکت روزه قلب خود را از غبارهای دنیا پاک کند، این ماه برای او مظهر آرامش واقعی، قدرت معنوی و سفر به سوی قرب الهی خواهد بود. به‌همین دلیل روزه فرصتی بی‌نظیر برای پاک‌سازی روح، کسب صبر و تقوا و رسیدن به مقام والای بندگی است که هر مسلمان باید آن را با اخلاص کامل برای اصلاح خود به کار گیرد.