نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
یکی از عبادت‌هایی که در ماه رمضان حائز اهمیت است و رسول اکرم -صلی‌الله‌علیه‌وسلم- تا هنگام رحلت بر آن مداومت ورزیده‌اند، «اعتکاف» است. خداوند متعال در قرآن کریم به این عبادت اشاره کرده است که به اتفاق مفسران دلیل مشروعیت آن محسوب می‌شود: «وَلا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عاکِفُونَ فِی الْمَساجِدِ؛ هنگامی که در مساجد معتکف هستید، با زنان‌تان مباشرت و آمیزش نکنید». (بقره: ۱۸۷)
تعریف اعتکاف
اعتکاف از نظر لغوی مصدر باب افتعال و از «عکف» است که به معنای درنگ‌کردن می‌آید. مفهوم اعتکاف در دین مقدس اسلام این است که شخصی به منظور عبادت در مسجد بماند؛ پس اعتکاف یعنی بندبودن، توقف‌کردن یا درنگ‌کردن در جایی است.
علما می‌فرمایند: اعتکاف عبارت از خلوتی شرعی است که انسان خود را برای انجام طاعت الله و یاد او محبوس می‌کند و از تمام مشغله‌هایی که میان قلب او و پروردگار فاصله ایجاد می‌کنند، دوری می‌گزیند و روح و جسم خویش را به پروردگار با عظمت می‌سپارد.
اعتکاف در دههٔ اخیر رمضان سُنت مُؤکده است و علما به این عقیده‌اند که: اگر از یک قریه فقط یک شخص اعتکاف بنشیند، حکمش از دیگران ساقط می‌شود.
سابقهٔ تاریخی اعتکاف
قبل از همه باید گفت که اعتکاف تنها مخصوص شریعت و دین مقدس اسلام نبوده است، بلکه چنین عباداتی در ادیان ابراهیمی و سماوی قبل از اسلام هم وجود داشته است که در دین اسلام استمرار یافته است، با این تفاوت که در شرع مقدس اسلام برخی از خصوصیّات و احکام و شرایط آن تغییر یافته‌اند.
از زمانی که پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌وسلم- اعتکاف را به مسلمانان آموزش داد، این سنت اسلامی در میان مسلمانان آغاز و تا به امروز ادامه دارد.
در حال حاضر مراسم اعتکاف در دههٔ پایانی ماه مبارک رمضان در بسیاری از کشورهای اسلامی، از جمله در کشور عربستان سعودی (مکه ومدینه)، با شکوه و جلال خاصی برگزار می‌شود. همه‌ساله تعداد زیادی از مسلمانان جهان از کشورهای مختلف، به خصوص جوانان، سنت اعتکاف را در حرمین شریفین انجام می‌دهند. این جوانان در ماه مبارک رمضان از سراسر جهان به‌سوی مسجدالحرام می‌شتابند و در کنار بیت‌الله معتکف می‌شوند. حتی بسیاری از زائران بیت‌الله برای کسب ثواب و فضیلت اعتکاف در دههٔ آخر ماه رمضان، این ایام پربرکت را برای مراسم عمره اختصاص می‌دهند.
همچنین شمار بزرگی از مسلمانان که از کشورهای مختلف اسلامی گرد هم آمده‌اند، سنت اعتکاف را در مسجدالنبی و در کنار مرقد مطهر پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌وسلم- به‌جای می‌آورند.
دلایل مشروعیت:
خداوند عزوجل می‌فرماید: «وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ؛ و وحی فرستادیم به‌سوی ابراهیم و اسماعیل که پاک سازید خانه مرا برای طواف‌کنندگان و معتکفین و و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان». (بقره: ۱۲۵)
از ام‌المؤمنین عایشه -رضی‌الله‌عنها- روایت است که فرمود: «همانا رسول اکرم -صلی‌الله‌علیه‌وسلم- دههٔ آخر ماه رمضان اعتکاف می‌نشستند و این عمل را تا هنگام وفات‌شان انجام دادند و بعد از وفات ایشان همسرانش نیز اعتکاف می‌نشستند». (بخاری: ۲۰۳۶)
از حضرت عبدالله‌بن‌عمر -رضی‌الله‌عنهما- روایت است که فرمود: «رسول اکرم -صلی‌الله‌علیه‌وسلم- پشت ستون توبه (در مسجدالنبی) اعتکاف می‌نمودند. برای ایشان فراشی می‌انداختند یا اینکه تختی قرار می‌دادند. (ابن ماجه: ۵۶۴)
اعتکاف یک رکن و هفت شرط دارد. رکن آن اقامت در مسجد به شیوه‌ای خاص است. داشتن نیّت اعتکاف، مسلمان‌بودن، عاقل‌بودن و مواردی دیگر از جمله شرایط صحت اعتکاف هستند. کافر و دیوانه نمی‌توانند به اعتکاف بنشینند. (بدائع: ج ۲، ص: ۱۰۸) شرط «عاقل‌بودن» به «بالغ‌بودن» معتکف هم اشاره دارد؛ البته اعتکاف نابالغ که به رشد و هوشیاری رسیده باشد، درست است.
در مجموع در کتاب‌های فقهی برای اعتکاف احکام، مستحبات و مکروهات متعددی ذکر شده است که برای اطلاع از جزئیات احکام و مسائل اعتکاف باید به کتاب‌ها و منابع مربوط مراجعه شود؛ اما مهم‌ترین آنها به شرح ذیل می‌باشند:
۱. معتکف بیستم رمضان، بعد از عصر و قبل از غروب آفتاب، با نیت کسب خوشنودی الله متعال و ده روز اعتکاف وارد مسجد شود؛
۲. هرگاه هلال ماه شوال رؤیت شد، اعتکافش به پایان می‌رسد؛
۳. اعتکاف ده روز آخر ماه مبارک رمضان، سنت مؤکده است. اگر کسی کمتر از ده روز اعتکاف بنشیند، ثواب اعتکاف مسنون را کسب نمی‌کند.
آداب اعتکاف
مقصود اصلی اعتکاف این است که معتکف خودش را از کلیهٔ مشاغل دنیوی دور کند و کلا به عبادت خداوند مشغول باشد و با جدیت کامل از ارتکاب هر عمل بیهوده‌ای دوری نماید. این اوقات بسیار باارزش را در تلاوت قرآن، خواندن نوافل، ذکر و عبادات و اعمالی که موجب اجر و پاداش هستند، بگذراند. (مفتی محمدتقی عثمانی، مسائل و احکام اعتکاف، ص: ۵۶)
اگر زنی در منزلش جایی را برای عبادتش اختصاص دهد، می‌تواند در همان‌جا اعتکاف کند. در صورت خانه‌داربودن، لازم است از شوهرش اجازه بگیرد. اعتکاف نباید در دوران عادت ماهیانه‌‌اش باشد.
در اعتکاف واجب و مسنون برای معتکف لازم است روزه‌دار باشد، چون اعتکاف واجب و مسنون بدون روزه ادا نخواهند شد؛ البته برای اعتکاف نفلی روزه شرط نیست. (مفتی محمدتقی عثمانی، مسائل و احکام اعتکاف، ص: ۳۳)
اقسام اعتکاف
اعتکاف سه قسم است:
۱. واجب؛ اعتکافی که فرد بر خود نذر کرده باشد؛
۲. سنت مؤکده و کفایه؛ اعتکاف دههٔ اخیر ماه رمضان است؛ زیرا پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌وسلم- از وقتی که به مدینه منوّره تشریف آوردند، تا وقتی که رحلت کردند، سنت اعتکاف را به‌جای می‌آوردند. بعد از ایشان، ازواج مطهّرات بر آن مواظبت نموده و به آن استمرار بخشیدند. همچنین ایرادنگرفتن‌شان به ترک‌کنندگان اعتکاف، دلیل کفایی‌بودن آن است.
۳. مستحب؛ اعتکاف نذری که در دههٔ اخیر رمضان نباشد، به عبارت دیگر، اعتکافی جدا از دو نوع قبلی.
فضایل و جایزه‌های گران‌بها و ارزشمند اعتکاف
بدون شک اعتکاف یکی از سنت‌هایی است که بر نفس بشری دشوار است؛ اما جوایز آن به لطف الله بسیار بزرگ و ارزشمند هستند.
از بهترین جوایز اعتکاف:
۱. دریافتن شب قدر و به‌دست‌آوردن ثواب عبادت هزار ماه که برابر است با ۸۳ سال؛
۲. بخشیده‌شدن گناهان و ازبین‌رفتن آنها در ایام اعتکاف. عطاء -رحمه‌الله- می‌فرماید: مثال شخص معتکف مانند مردی نیازمند است که بر در خانهٔ بزرگی نشسته و برنمی‌خیزد و می‌گوید: بلند نمی‌شوم تا اینکه حاجتم را برآورده کند. همچنین شخص معتکف در خانهٔ الله (مسجد) می‌نشیند و می‌گوید: بلند نمی‌شوم تا اینکه خداوند مرا بیامرزد و گناهان مرا عفو کند. (لله المثل الأعلی)
۳. حفظ روزه از تمامی کارهایی که آن را خدشه‌دار و ثواب آن را کم می‌کند.
۴. تمرین نشستن در مسجد و مواظبت بر نمازهای پنج وقت با جماعت که فضایلی خاص دارد:
الف: کسی که در مسجد می‌نشیند، یقیناً مسجد را قلباً دوست دارد و این دوست‌داشتن و تعلق خاطر به مسجد بسیار باارزش است. از حضرت ابوهریره -رضی‌الله‌عنه- روایت است که رسول‌الله -صلى‌الله‌علیه‌وسلم- می‌فرمایند: «هفت گروه (فردای قیامت) در زیر سایهٔ خداوند هستند و یکی از آن هفت گروه، «و رجل قلبه معلق بالمساجد؛ مردی است که قلبش همیشه به مساجد گره خورده است؛ یعنی همیشه به فکر عبادت و نماز است».
ب: کسی که در مسجد می‌نشیند و انتظار نماز را می‌کشد، دو امتیاز ویژه دارد: یکی اینکه تا مادامی که در مسجد نشسته است، ثواب نماز برایش نوشته می‌شود و دیگر اینکه فرشتگان برای او دعای رحمت و مغفرت می‌کنند.
مکروهات اعتکاف
۱. سکوت کامل معتکف؛ سکوت کامل در شریعت عبادت محسوب نمی‌شود. اگر کسی گمان کند که سکوت عبادت است، در این صورت مرتکب گناه و بدعت خواهد شد؛ اما اگر سکوت را عبادت تصور نکند، بلکه هدفش دوری‌جستن از ارتکاب گناه و بدعت باشد، در این صورت، اشکالی نخواهد داشت و به وقت ضرورت به قدر ضرورت باید صحبت کند. (الدر المختار)
چون در برخی موارد سکوت کامل موجب ضیاع حقوق دیگران خواهد شد.
۲. گفتن سخنان بیهوده؛ البته به قدر ضرورت می‌تواند صحبت کند، مشروط بر اینکه حرمت مسجد را نگه دارد. (منحه الخالق)
۳. دادوستد در مسجد و آوردن کالای تجاری داخل آن؛ مسجد محل عبادت، و اعتکاف فرصت استثنایی قرب بنده به الله است، پس در این فرصت مبارک نباید به فکر امور دنیوی‌ای بود که می‌توان آنها را در فرصت‌های دیگر نیز انجام داد.
۴. نوشتن، و دوختن لباس یا آموزش‌دادن جهت دریافت حقوق. (علامه ابن نجیم، بحر الرائق، ج ۲، ص: ۳۲۷)
البته اگر معتکفی نتواند نیازهای دوران اعتکافش را برآورده کند و کاری از امور فوق را انجام دهد، اشکال ندارد.
مواردی که اعتکاف را باطل می‌کنند:
۱. بیرون‌شدن از محدودهٔ مسجد؛ هرچند برای چند لحظه باشد، اعتکافش باطل می‌شود. خروج از مسجد به عرف عام بستگی دارد؛ یعنی همین که معتکف پایش را از محدودهٔ مسجد بیرون گذاشت، اعتکافش باطل می‌شود. با این توضیح، اگر معتکف تنها سرش را از مسجد بیرون کند، اعتکافش باطل نمی‌شود. (علامه ابن‌نجیم، بحرالرائق: ج ۲، ص: ۳۲۶)
۲. بیرون‌شدن از مسجد بدون عذر شرعی؛ خواه به فراموشی باشد یا اشتباهی یا عمدی، در هر صورت اعتکاف باطل می‌شود. البته در صورت فراموشی و اشتباهی گناهی بر او نخواهد بود.
۳. اگر معتکف به گمان خودش مکانی را جزو مسجد دانسته و به آن‌جا برود، در حالی که آن مکان جزو مسجد نباشد، در این صورت نیز اعتکاف باطل می‌شود. به همین خاطر معتکف باید پیش از اعتکاف محدودهٔ مسجد را بشناسد.
۴. چون برای اعتکاف واجب و مسنون روزه ضروری است، لذا در صورت باطل‌شدن روزه، اعتکاف هم باطل می‌شود؛ فرق نمی‌کند که روزهٔ معتکف قصدا باطل شود یا به اشتباهی. مقصود از ابطال روزه به اشتباه این است که معتکف می‌داند روزه است، اما بی‌اختیار کاری انجام داد که روزه‌اش را باطل کرد؛ مانند خوردن سحری بعد از طلوع فجر صادق یا افطارنمودن قبل از غروب آفتاب یا آبی را که در دهانش است، بی‌اختیار فرو ببرد. در همهٔ این صورت‌ها روزه و اعتکاف باهم باطل می‌شوند، اما اگر معتکف نداند که روزه است و چیزی بخورد یا بنوشد، روزه‌اش باطل نمی‌شود، پس اعتکافش هم باطل نمی‌شود.
۵. اعتکاف با همبستری باطل می‌شود؛ خواه عمدی باشد یا به فراموشی، خواه در شب باشد یا در روز. (علامه مرغینانی، هدایه: ج ۱)
۶. معتکف نباید همسرش را ببوسد؛ چون اگر هنگام بوسیدن انزال شود، اعتکافش باطل می‌شود. در صورت انزال‌نشدن، اگرچه این عمل جایز نیست، اما اعتکافش باطل نمی‌شود. (علامه مرغینانی، هدایه: ج ۱)
این مطلب بدون برچسب می باشد.
دیدگاهها بسته است.