گفتگوی ویژۀ مجلۀ حقیقت با محترم شیخ عبدالباقی حقانی صاحب مسئول عمومی اداره تحصیلات عالی امارت اسلامی

ترتیب: انجنیر ابو سعید
ترجمه: واحد ترجمه و تحقیق مجلۀ حقیقت

ادارۀ مجله : از نگاه اسلام تعلیم و تعلم و به‌ خصوص تحصیلات عالی چه اهمیتی دارد؟

شیخ صاحب : الحمد لله و کفى و سلام على عباده الذین اصطفى و بعد !

قال الله تعالى : « اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ » «ن وَالْقَلَمِ وَمَا یَسْطُرُونَ»
او کما قال الله تعالى : «وَأَعِدُّواْ لَهُم مَّا اسْتَطَعْتُم مِّن قُوَّهٍ»

نخست از همه، سپاسگذارم که برای ما درین زمان حساس برای توضیح این موضوع مهم فرصت دادید.

در پاسخ به پرسش اول شما باید بگویم که تعلیم و تعلم عنصر مهمی است که وحی الهی به آن آغاز شده است و خداوند متعال به قلم سوگند یاد نموده و تا قیامت به مسلمانان حکم فرموده است که برای محکم ساختن صف اسلامی، مقابله با دشمن و دفاع از خود به حد توان وسایل را آماده سازید. ظاهر است که آماده‌سازی وسایل در نتیجه تحصیلات عالی به میان می‌آید.

ادارۀ مجله : اهداف عمده ادارۀ شما چه چیزهایی است؟

شیخ صاحب : اداره تحصیلات عالی دو هدف عمده دارد: نخست اینکه نسل جوان ما چگونه به تحصیلات عالی مجهز شود، برای آینده افغانستان اسلامی چگونه آمادگی‌های لازم گرفته شود، افغانستان اسلامی چگونه توسط این نسل جوان آباد و در هر عرصه خودکفا شود و چگونه از تجارب مثبت دیگر کشورهای جهان استفاده و با کشورهای جهان رقابت کرده شود.
در این مورد حتی الوسع سعی داریم که استعدادهای جوانان رشد داده شود.
هدف دوم ما اینست که به ضروریات دینی نسل جوان رسیدگی شود، تا تحصیلات خود را در چوکات اخلاق اسلامی و افکار دینی به تکمیل برسانند، از افکار غیر اسلامی متاثر نشوند و در آینده برای اسلام و ملت رنج‌دیده، مجاهد و مظلوم خود مصدر خدمت قرار بگیرند. و ما ذالک علی الله بعزیز.درین باب نیز با توجه به اوضاع و شرایط زمان، به برنامه‌های خود ادامه می‌دهیم و الحمدلله درین مورد دستاوردهای زیادی هم داریم.

ادارۀ مجله : برای یک نظام حاکم و مسلط چقدر لازم است که به ادارات تحصیلات عالی توجه لازم نماید؟

شیخ صاحب : افغانستان کشور اسلامی است و نظام حاکم و مسلط در این کشور، از نگاه اسلام دو مسئولیت دارد:
نخست اینکه ضرورت‌های دینی مسلمانان را برآورده بسازد. این مسئولیت نظام است که مساجد، مدارس و دیگر مراکز دینی را آباد ساخته و آباد نگه‌دارد و به مایحتاج آن رسیدگی کند.
دوم اینکه ضرورت‌های دنیوی مسلمانان را نیز برآورده بسازد. سهولت‌های زندگی را مهیا کند، از کشور و دولت اسلامی پاسداری کند و اهلیت دفاع از خود را داشته باشد. بنا بر این ادارات علوم عصری از قبیل ضرورت دوم است. مکاتب، لیسه‌ها و پوهنتون‌ها باید ساخته و مهجز نگه‌داشته شوند، و چنان نصاب قوی باشد که جوانانِ فارغ از آن، کشور را خودکفا بسازند، ضروریات آن را از داخل کشور مهیا نمایند و از احتیاج به دیگران نجات دهند، و در عرصه نظامی چنان وسایلی را به‌دست بیاورند که توسط آن از کشور دفاع و محافظت بتوانند.
اگر به ضرورت‌های دینی و دنیوی مسلمان‌ها رسیدگی نشود، وجود و بقای یک کشور اسلامی ممکن نیست. زیرا ادارات دینی و عصری هر دو حیثیت ستون فقرات را در یک کشور اسلامی دارند.

ادارۀ مجله : اگر دولت وقت به ادارات تحصیلی توجه نکند، چه پیامدهای منفی خواهد داشت؟

شیخ صاحب : اگر ما متوجه شویم، سلسله بدبختی‌های که از ۴۰ سال به اینسو در افغانستان جریان دارد، اشغال و مداخله خارجی‌ها افغان‌ها را در‌به‌در ساخت. این در حقیقت بی‌توجهی دولت‌های گذشته بود که به ادارات تحصیلی و پوهنتون‌ها توجه نکردند، جوانان را به روسیه روان کردند، هرگاه آن‌ها به کشور برگشتند افکار بیگانه خلق و پرچم را با خود آوردند و برای ترویج آن تلاش کردند. افکار آن‌ها در دوائر تعلیمی نفوذ کرد و در نتیجه خلقی‌ها و پرچمی‌ها زمام کشور را به‌دست گرفتند و کشور با فاجعه‌ای روبه‌رو شد که پیامدهای آن هنوز دوام دارد. بر اثر بی‌توجهی حاکمان وقت، ادارات تحصیلی مشکل‌زا شد و آن‌قدر در‌به‌دری را به بار آورد، که چهل سال از آن گذشته است و تنها پروردگار می‌داند که تا کدام زمان دوام می‌کند. خداوند متعال این امتحان را بر افغان‌ها آسان نموده و تمام بگرداند. اللهم امین.
ادارات تحصیلی همواره تحت تاثیر دولت می‌باشد و دولت‌های فاسد همواره کوشش می‌کنند نسل جوان را با محیط بداخلاقی، بی‌حیایی و بی‌دینی عادی بسازند و با روحیه نادرست تربیه کنند.

ادارۀ مجله : اثرات اشغال امریکایی بر ادارات تحصیلی چیست؟

شیخ صاحب : پس از اشغال، اگرچه سهولت‌های فراهم شده تعلیمی از سوی امریکا و متحدین شان در بادی النظر زیاد معلوم می‌شود و ده‌ها پوهنتون‌های شخصی با کمک‌ کشورهای خارجی ایجاد شده‌است، اما معیار عملی آن بسیار ضعیف است و اصلا هدف خارجی‌ها این نبوده که درین‌جا نسل جوان را برای آبادی و آینده روشن کشور آماده بسازند، بلکه هدف شان آماده ساختن جوانان برای به‌دست آوردن اهداف خودشان بوده است. نیز می‌خواهند در آینده توسط این جوانان در افغانستان نفوذ داشته‌باشند و ایشان را در برابر هر نظام به‌حیث یک ابزار فشاری به‌کار ببرند، تا منافع شان در هر زمان و هر نظام مصون باشد.
خلاصه اینکه تحصیلات عالی و اداری پس از اشغال امریکایی (تحت سرپرستی فعلی ادارۀ کابل) نسبت به گذشته‌ها بسیار غیر معیاری است و اثرات زیاد فحشا و بی‌حیایی نیز دران دیده می‌شود. حتی در بعضی پوهنتون‌ها برای مسیحیت و دیگر افکار اجنبی علناً فعالیت می‌شود.

ادارۀ مجله : امارت اسلامی و اداره تحصیلات عالی تا چه اندازه به این فاجعه متوجه است؟

شیخ صاحب : الحمدلله، امارت اسلامی از ابتدا با هر گونه فساد و بی‌دینی به قربانی جان خود مقابله کرده و می‌کند. بر آن پوهنتون‌های خارجی که برای اهداف اشغالگران کار می‌کنند و عقائد افغان‌ها را فاسد می سازند، عملیات‌های نظامی انجام داده‌است.
اداره تحصیلات عالی از نگاه علمی و فکری، به این مشکل متوجه است و آگاهی دینی را برای جوانان به هم می‌رساند. همچنان با در نظرداشت اوضاع و شرایط نشست‌های اصلاحی دائر می‌کند و برای بیداری فکری جوانان می‌کوشد.
همین اکنون الحمدلله جوانان زیادی در ادارات تحصیلی مجهز به مفکوره اسلامی و جهادی داریم، که در هر عرصه در برابر فساد، فحشا و بداخلاقی مقابله می‌کنند.

ادارۀ مجله : محصلین در جهاد جاری چه نقش دارند؟

شیخ صاحب : در برابر اشغال کنونی، الحمدلله همه افغان‌ها یکسان قربانی داده‌اند. خانه‌ای نیست که درین جهاد سهم نگرفته باشد. هر خانه شهید، زخمی و بندی داشته و یا هم مشکلات گوناگون دیگری را متحمل شده‌است.
در سنگرها نیز محصلین سهم فعال داشته‌اند و ده‌ها نفر شهید، زخمی و اسیر شده‌اند، که سوانح و احوال زندگی برخی شان در مجلات امارت اسلامی پخش شده‌است.
همچنان محصلین در محاذهای جهادی امارت اسلامی طبق مسلک خود خدمات زیادی انجام داده‌ و می‌دهند. ما لیست‌های محصلین شهید و بندی را به کمیسیون شهدا و زندانیان روان کرده‌ایم و روند خدمت هنوز جریان دارد.

ادارۀ مجله : روابط و همکاری مجاهدین با محصلین تا چه‌حدی است؟

شیخ صاحب: ما با مسئول نظامی هر ولایت رابطه داریم و آن‌ها نسبت به عموم مسئولین و مجاهدین به محصلین زیاد توجه می‌کنند. زیرا مجاهدین قدر و قیمت جوانان تحصیل را می­دانند و در عرصۀ مسلکی خود خدمات صمیمانه انجام داده می‌توانند. نه تنها اینکه همواره رابطه دارند بلکه خدمات مسلکی در ادارات امارت را هم محصلین به پیش می‌برند و به سبب آگاهی مسلکی، خدمات بارز در عرصۀ جهادی دارند. یک جوان مسلکی از چند‌ جوان عادی بیش‌تر خدمت می‌تواند.

ادارۀ مجله : آیا محصلین پس از فراغت در دوائر امارت اسلامی جذب می‌شوند؟

شیخ صاحب : بلی، مطالبات ادارات و کمیسیون‌های زیادی وقتا فوقتا به اداره تحصیلات عالی می‌رسد و ما مطابق خواست آن‌ها محصلین فارغ‌شده را معرفی می‌کنیم و آن‌ها استخدام می‌کنند.

ادارۀ مجله : آیا در داخل و یا خارج کشور با افغانهای دانشمند و کدرهای مسلکی تماس و ارتباط دارید؟

شیخ صاحب : بلی، الحمدلله در بسیاری از کشورها با محصلین و دانشمندان ارتباط داریم، از حال و احوال شان خود را آگاه می­نمائیم، و آنها را به این ترغیب میکنیم که در آبادی آیندۀ افغانستان تحت نظام اسلامی با هوش باشند، و در این بخش حصۀ خود را بگیرند.
افغانستان خانه‌ی مشترک همه افغانها است، خدمت نمودن و آباد سازی­اش مسؤلیت همه افغانها می­باشد، و بطور خاص مسؤلیت به آنها بیشتر راجع میشود که در خارج تحصیلات عالی را به انجام رسانیده، و تجربه­های زیادی را کمائی نموده باشند.

ادارۀ مجله : دشمن تبلیغات می نمایند که امارت اسلامی جوانان را فراموش نموده است، شما در این باره چی نظر دارید؟

شیخ صاحب : تبلیغات دشمن در این باره بیجا است، در مقابله با اشغال آمریکایها بخش کثیر صف مجاهدین مربوط به جوانان می­شود، و یک راز بزرگ کامیابی جهاد جاری هم این است که هزارها تن جوانان ما برای اسلام و ملت مظلوم، خود را قربان نمودند و در این بین جوانان محصل در تحصیلات عالی حصۀ بزرگی را دارند.

ادارۀ مجله: امارت اسلامی به تعلیم و تربیه و تحصیلات عالی تا کدام حد متعهد و متوجه است؟

شیخ صاحب : امارت اسلامی در زمان حاکمیت خود عملاً امتحان خود را داده است، به تمام ادارات تعلیمی، مدارس دینی، مکاتب، لیسه ها، و پوهنتون ها توجه خاص نموده، و بعد از وزارت دفاع برای اداره ای تعلیمی بودیجه کثیری را اختصاص داده بود.
بعد از اشغال کشور از سوی آمریکایی­‌ها وقتی‌که سلسله ای جهاد شروع شد، و کمیسیون‌های مختلف تنظیم و ساخته می­شد، کمیسیون تعلیم وتربیه و تحصیلات عالی نیز ساخته شد.
فعلا هم در روشنی حالات و ظروف، و با در نظرداشت شرایط خاص و امکانات محدود به کمیسیون نامبرده توجه خاص نموده و بودیجۀ مورد ضرورت را اختصاص داده و مصرف می­نماید.

ادارۀ مجله : آیا برای بلند بردن استعداد علمی نسل جوانان طرح و پلان خاصی در نظر دارید؟

شیخ صاحب : بلی، اداره تحصیلات عالی در این بخش دست آوردهای خوبی دارد، و برای فرزندان ملت جنگ دیدۀ خود در جاهای مناسب پروگرام های لیسانس، دیپلوم، و کورس های کوتاه مدت را ساخته است، و همچنان جریان دارد.

ادارۀ مجله : اگر کمی توضیحات دهید که در کدام رشته ها زمینه سازی تحصیل را انجام داده­اید؟

شیخ صاحب : نظر به حالات و ضرورت­ها آن رشته­ها را انتخاب نموده­ایم، که در امور جهادی، و زندگی روزمره ملت مجاهد افغان ضرورت محسوب می­شوند.
زمینه سازی تا حد لیسانس برای شرعیات، حقوق، علوم سیاسی، اقتصاد، «Management» ادبیات پشتو، ادبیات دری ، و بخش های دیگر شده است.
همچنین در بخش زبان عربی، انگلیسی و اردو دیپلوم یک ساله، کمپیوتر اداره علمی عربی، پشتو، دری، انگلیسی و دیگر بخشها زمینه سازی کورس های کوتاه مدت انجام یافته است و همین اکنون از بخش های گوناگون کشور طالبان، محصلین، و شاگردان مکاتب به فراگیری دروس خویش مصروف­اند ، و در هر رشته استادان با استعداد را به سطح کشور به وظایف گماشته اند.

ادارۀ مجله : آیا برای تکمیل دروس محصلین از سوی امارت اسلامی به کشورهای خارجی درخواست بورسیه­های تحصیلی شده یا خیر؟

شیخ صاحب: دشمن در بیرون از کشور این تبلیغات را زیاد نموده که امارت اسلامی به تعلیم و ادارات تعلیمی متعهد نیست و توجه لازم برایش نمی­کند، در حالیکه زندگی انسان بدون علم ناقص است؛ بر این اساس چطور امکان دارد، که یک کشور و نظام اسلامی بدون تعلیم و تربیه بوجود آید، و بعد بطور عالی پیشرفت بکند؟
امارت اسلامی در دورۀ گذشتۀ خود، و در ۱۹ سال دوران اشغال کشور از سوی خارجی ها ثبوت علمی خود را به نمایش گذاشته است، و اگر گاهی که دشمن از ادارات تعلیمی سوء استفادۀ سیاسی و نظامی نموده، و در آنجا مجاهدین عکس العمل نشان داده آن عکس العمل نه در برابر تعلیم و ادارات تعلیمی بوده بلکه به هدف جلوگیری از استفادۀ شوم و نا شایستۀ دشمن بوده که تحت عنوان تعلیم و یا اداره­ای تعلیمی قصد تکمیل اغراض فاسد خود را داشته است.
امارت اسلامی از همه ادارات تعلیمی پاسبانی میکند، و در بیرون از کشور به آن مؤسسات دعوت داده است که تنها اهداف علمی غیر سیاسی دارند تا با امارت اسلامی در بارۀ تعلیم و تربیه نسل جوان کشور همکاری نماید، و ما به این مؤسسات خدمت زمینه سازی را فراهم می­کنیم، از دیر زمانی کشورهای زیادی این را درک کرده است که امارت اسلامی با پروگرام های تحصیلی و تعلیمی علاقه ای خاص دارد، لهٰذا بعضی کشورها تعهد کرده­اند که زمینۀ تحصیلات عالی برای جوانان افغان را فراهم نمایند.

ادارۀ مجله : با کمیسیون فرهنگی کدام مشترکات دارید؟

شیخ صاحب : یک هدف عمده اداره تحصیلات عالی آگاه نمودن نسل جوان کشور از تحولات جاری جهان و بالخصوص آگهی از حالات و واقعیت­های افغانستان است، تا آنها حقایق را درک نمایند، و از اثرات منفی تبلیغات پوچ دشمن در امان باشند، و مستلزما این اهداف در نتیجه ای خدمات کمیسیون فرهنگی بدست آورده می­شود؛ خلاصه اینکه به غرض رسیدن به اهداف مشترک را فعالیت هم­زمان هر دو نهاد مهم است.

ادارۀ مجله : وضعیت سیاسی کشور را چگونه ارزیابی میکنید به نظر شما آیا مذاکرات بین الافغانی در قطر نتیجۀ مثبت خواهد داد؟

شیخ صاحب : وضعیت سیاسی کشور در حالت بسیار حساس قرار دارد، و هر وقت این امکان موجود است که تغییر کند، سنت الهی چنین است که هر گاه دو گروه اراده ای خیر و توافق داشته باشد، پس الله تعالی حتماً در بین شان اصلاح و توافق را می­آورد، در این باره الله متعال می فرماید “إِنْ یُرِیْدَا إِصْلٰحًا یُوَفِّقِ اللَّهُ بَیْنَهُمَا” (سوره النساء آیه، ۳۵)
امارت اسلامی عملاً به جهانیان نشان داد که ما به صلح وفادار هستیم، و جانب مقابل به همه جهان نشان داد که اراده ای خیر و صلح را ندارد و بار بار بنام های این و آن مانع راه رسیدن به صلح شده است.
اگر حمایت کنندگان خارجی­شان از مخالفت با صلح دست بکشند، و بر درد ملت مظلوم افغان دردمند شوند، و خارجی­ها در کارهای داخلی کشور ما مداخله نکنند، و افغانها را در بین خود بگذارند تا به یک توافق برسند، پس حتماً این مذاکرات راه را به یک صلح پایدار و دائمی باز می­نماید.
و اگر خدای ناخواسته حمایت کنندگان بیرونی اداره کابل باز هم در بخش های نظامی کمک های خود را جاری داشته باشند، و به متحدین داخلی خود زمینۀ جنگ را مساعد سازند، پس دوباره امارت اسلامی مجبور خواهد شد تا راه بدیل صلح را اختیار کند، و مشکلات موجود را با استفاده از قوت نظامی حل نماید.

ادارۀ مجله : برای تنویر اذهان محصلین علماء رول مثبت دارند، شما به علماء و محصلین چه پیام دارید؟

شیخ صاحب : یقینا مسؤلیت رساندن دین الله جل جلاله برای مردم کار علماء است، تقریباً ۷۰% شاگردان در ادارات تعلیم عصری درس میخوانند، و حصهء بقیه در مدارس دینی تعلیم می نمایند، یعنی بخش کثیری از جامعه ما در بخش تعلیم عصری مصروف هستند، اگر علماء فرض خود را درک نکنند و به آموزش دیدگان ادارات عصری دین را نرسانند، از یک طرف عندالله مسؤلیت شان در ذمه ای آنها می­ماند، و از طرف دیگر بخش عظیم جامه ما از آموزه­های دینی بی خبر خواهد ماند، چون توجه دشمن نیز به اداره های عصری است، پس جامعه­ای افغانی تا ابد تحت تأثیر دشمن خواهد بود، برای سودای هر دشمن مارکیت موجود خواهد بود، و هیچ گاه افغانستان از مداخله ای خارجی ها و غلامان خود فروخته اش پاک نخواهد شد.
در حال حاضر دشمن همین را می­خواهد که بعد از چهل سال قربانی باز هم افغانستان از یک نظام کامل اسلامی و قوی بر خوردار نشود، گذاشتن بخش عظیم جوانان یک کشور به بیگانه­ها ضرر جبران ناپذیر خواهد بود.
لهٰذا به علماء توصیه و مشوره ای من اینست، که از تاریخ و سابقه ای گذشته باید درس گرفت، در افغانستان بخش عظیمی از مشکلات موجود متاسفانه نتیجۀ فساد حاکمان، و عدم توجه عمیق و دقیق علماء دینی و پرداختن به این مسئلۀ مهم بوده است. که در نتیجه محصلین و معلمین تحت تأثیر دشمن ماندند، و به دشمن زمینه ای مداخله و اشغال مساعد گردید؛ لذا در آینده برای حل این مشکلات در ادارات تعلیم عصری فقط توجه حاکمان دلسوز، و حضور پر رنگ علمای صالح ضروری است و بس.
و همچنین به محصلین و شاگردان تعلیم عصری توصیۀ ما این است، که در میدان علمی و تحصیلی خود کوشش کامل نمایند، غفلت نکنند، وقت خود را ضایع نکنند و در نظام آیندۀ اسلامی مسؤلیت خود را درک کنند، امارت اسلامی با شما همکار است و در تسهیل امور ممکن در کنار شماست تا استعداد علمی شما محکم و قوی شود.
توصیه ای دگر ما این است که درس های خود را مطابق اخلاق اسلامی و محیط اسلامی تکمیل نمایند، از اخلاق، اعمال، و رواج­های غیر اسلامی و دسایس بیگانگان خود را دور نگهداشته و تحت تأثیر تبلیغات دشمن نروند.
افغانستان یک کشور اسلامی است، اینجا افغان­ها برای تنفیذ نظام اسلامی چهل سال قربانی داده است، در نظام آیندۀ اسلامی برای اخلاق و رواج های غیر اسلامی جای نیست، اگر محصلین به فکر و اخلاق اسلامی خود را مهیا نموده، دروس خویش را در محیط اسلامی تکمیل کرده، و نظر بیگانگان را از خود ناکام کنند، پس در آینده مردم مجاهد پرور افغانستان از آنها قدردانی می­کنند، و در نظام آیندۀ اسلامی مصدر خدمت خوب خواهند شد؛ و اگر خدای ناخواسته به مفکوره ای اسلامی برابر نبوده و در خدمت بیگانگان قرار بگیرند از تحصیل حاصل شدۀ آنها کسی برای افغانستان و نظام کامل اسلامی استفاده نمی­کند و نه هم در کشور ثمره­ای مثبت تحصیل خود را مشاهده خواهند کرد.
خلاصه اینکه هر محصل باید به آینده ای خود دقیق فیصله نماید و چنان مفکوره و راه را انتخاب نکنند که در آینده بر آن پشیمان باشند.
و صلی الله تعالیٰ علیٰ خیر خلقه محمد و علیٰ آله و اصحابه أجمعین.

پایان