فضیلت اعتکاف

حبیب زاده

اعتکاف در لغت عبارتست از: درنگ کردن، در جایی ماندن، خود را باز داشتن و گوشه‏‌نشین شدن، و در اصطلاح شریعت عبارتست از: اقامت ‌گزیدن در مسجدی که نماز پنجگانه با جماعت در آن خوانده می‌شود، با نیت اعتکاف.

نفس اعتکاف از عباداتی است که از ازمنه‌ی انبیاء پیشین – علیهم السلام – جریان دارد و خداوند متعال آن را در قرآن مجید هم ذکر فرموده است. خداوند متعال حضرت ابراهیم خلیل الله و حضرت اسماعیل ذبیح الله – علیهما السلام – را پس از تعمیر بیت الله، حکم نمود که آن را برای طواف کنندگان، اعتکاف کنندگان و نمازگذاران صاف نگه‌دارند، یعنی اعتکاف نیز همانند طواف و نماز، وسیله‌ی خاص قربت پروردگار – جل جلاله – است. از همینست که ذات باری تعالی دو پیامبر برگزیده خود را به خدمت معتکفان، امر می‌نماید.

اعتکاف در دهه اخیر رمضان، سنت همیشگی رسول الله – صلی الله علیه و سلم – است. این فضیلت بزرگ اعتکاف است که پیامبر – صلی الله علیه و سلم – همواره برای آن اهتمام می‌نمود. امام زهری – رحمه الله – می فرماید : تعجب بر مردم است، که آن‌ها سنت اعتکاف را ترک کرده اند، حالانکه رسول الله – صلی الله علیه و سلم – بعضی امور را انجام می‌دادند و ترک هم می‌نمودند، اما پس ازانکه به مدینه منوره هجرت نمودند، تا هنگام وفات به اعتکاف نشستند و هیچگاه ترک نکردند. (و اگر سالی به اعتکاف نشسته نتوانستند، در سال بعدی بیست روز اعتکاف نشستند، کما فی الحدیث) . و مواظبت رسول الله – صلی الله علیه و سلم – (بدون نکیر بر ترک کنندگان) دلیل بر سنت بودن آن است.

حدثنا عبد الله بن أبی شیبه، حدثنا أبو بکر، عن أبی حصین، عن أبی صالح، عن أبی هریره رضی الله عنه، قال: کان النبی صلى الله علیه وسلم «یعتکف فی کل رمضان عشره أیام، فلما کان العام الذی قبض فیه اعتکف عشرین یوماً» – صحیح البخاری ۵۱/۳

ترجمه : حضرت ابوهریره – رضی الله عنه – می‌فرماید : رسول الله – صلی الله علیه و سلم – در هر رمضان ده روز اعتکاف می‌نشست، اما در سالی که وفات نمود، بیست روز اعتکاف نشست.

علما نوشته اند؛ چون برای رسول الله – صلی الله علیه و سلم – منکشف شده بود که این آخرین رمضان زندگی شان است، بیست روز اعتکاف نمود. و بعضی‌ها گفته اند؛ چون اعتکاف رسول الله – صلی الله علیه و سلم – در سال قبلی به سبب سفر، ترک شده بود، در سال بعدی برای تلافی آن، بیست روز اعتکاف نشست. به هر صورت، دانسته شد که عمل اعتکاف نزد سرور کاینات – صلی الله علیه و سلم – اهمیت و فضیلت والایی داشته است.

عن ابن عباس، عن النبی صلى الله علیه وسلم قال: «من مشى فی حاجه أخیه کان خیراً له من اعتکاف عشر سنین، ومن اعتکف یوماً ابتغاء وجه الله جعل الله بینه وبین النار ثلاث خنادق، کل خندق أبعد مما بین الخافقین – المعجم الاوسط ۲۲۰/۷

ترجمه : حضرت ابن عباس – رضی الله عنهما – از رسول الله – صلی الله علیه و سلم – روایت می‌کند: کسی در حاجت برادر خود سعی کند، این برای او بهتر از اعتکاف ده سال است. و کسی که یکروز برای رضای پروردگار اعتکاف بنشیند، پروردگار در میان او و جهنم، سه خندق را حائل می‌سازد، که مسافت هر یکی آن از فاصله‌ی میان آسمان و زمین (و یا شرق و غرب) بیش‌تر است.

حدثنا عبد الله بن یوسف، حدثنا اللیث، عن عقیل، عن ابن شهاب، عن عروه بن الزبیر، عن عائشه رضی الله عنها، – زوج النبی صلى الله علیه وسلم -: «أن النبی صلى الله علیه وسلم، کان یعتکف العشر الأواخر من رمضان حتى توفاه الله، ثم اعتکف أزواجه من بعده – صحیح البخاری ۴۷/۳

از ام المؤمنین حضرت عایشه رضی‌الله‌ عنها روایت است که پیامبر – صلی‌الله ‌علیه ‌و سلم – دهه‏ی آخر رمضان را پیوسته به اعتکاف می ‏نشست، تا اینکه خداوند او را قبض روح کرد، پس از او همسرانش معتکف شدند.

معتکف، با سکونت و اقامت در خانه پروردگار – جل جلاله – قربت آن ذات یکتا را می‌جوید، به رحمت خداوند متوجه و به مغفرت پروردگار حریص می‌شود. مثال معتکف چنین بیان شده است که شخصی بر دروازه کسی بیاید و بیافتد، که تا مقصودم به دست نرسد، پس نمی‌روم. معتکف بر درِ پروردگار می‌افتد و تا رضا و مغفرت پروردگار را به دست نیاورد، ازان جا نمی‌رود. پس باید به رضا و مغفرت پروردگار امید قوی، بلکه از فضل بی‌پایان او، یقین داشته باشد.

قال عطاء الخراسانی : مثل المعتکف مثل الذی ألقى نفسه بین یدی الله تعالى یقول : لا أبرح حتى یغفر لی؛ ولأنه عباده لما فیه من إظهار العبودیه لله تعالى بملازمه الأماکن المنسوبه إلیه – بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع ۱۰۸/۲