بایدها و نبایدهای نفاذ حدود شرعی

نوشنه: حکمت الله حکمت

هر آئین و نظام دارای قوانین و اصول و ضوابط مشخص است. دین مبین اسلام به حیث آخرین و کامل ترین دین الهی که شامل خوبی ها و کمالات همه ادیان آسمانی گذشته است، برای هر عصر و زمانه و برای هر طبقه از مردم دارای احکام است. شریعت اسلامی به مبحث امنیت اهمیت ویژه ئی قائل شده است. حفظ و برقراری امنیت همراه با تکریم مردم و بدون تحقیر مسلمین یکی از اهداف اصلی شریعت اسلامی است. در قرآن مجید دعای حضرت ابراهیم علی نبینا و علیه الصلوه و السلام نقل شده است که فرمودند: رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِنًا؛ پروردگارا! این شهر [مکه] را منطقه ای امن قرار ده. همچنین در آیه‌ ئی دیگر الله متعال بر اهل حرم منت نهاده فرموده است: أَوَلَمْ نُمَکِّنْ لَهُمْ حَرَمًا آمِنًا یُجْبَى إِلَیْهِ ثَمَرَاتُ کُلِّ شَیْءٍ؛ آیا ما آنان را در حرم امنی جای ندادیم که همواره [در همه فصول سال] هر نوع میوه و محصولی که رزقی از سوی ماست به سوی آن گردآوری می شود؟

علاوه بر این، نبی کریم صلی الله علیه و سلم نیز امن و سکون را از نعمت هایی یاد فرموده اند که برای حصول آن باید دعا کرد. از جهتی دیگر، دین کامل اسلام برای حل مشکلات انسانیت و تضمین خیر و صلاح او در هر دو جهان آمده است. از آنجایی که شریعت اسلامی با هرگونه ناامنی برای جان و مال و عزت مردم شدیدا مخالفت دارد و با مجرمان مبارزه می کند، اصول و ضوابط مشخصی برای تنبیه مجرمان بالفعل و هشدار به مجرمان بالقوه در نظر گرفته است. این اصول با عنوان “حدود شرعی” و “تعزیزات” بین اهل علم مشهور هستند. “حدود” حق خدا هستند و در صورت اثبات حد که باید با رعایت شرایط خاص باشد، قابل فسخ از سوی قاضی و حاکم نیستند. اما تعزیرات به صلاحدید حاکم و قاضی متعلق است.

خداوند برکات و اثرات خاصی در این حدود نهاده است که در صورت تنفیذ آثار به غایت مثبت آن به عام و خاص و مسلمان و غیرمسلمان می رسد. خداوند حکیم و دانا برای دفع خطر مجرمین و تنبیه آنها حدود را لازم گردانید تا رحمتی برای امت باشد. با نفاذ حد “قصاص” جان و زندگی مردم محفوظ می ماند، با نفاذ حد “قطع دست سارق” اموال مردم حفاظت می شود، با اجرای “حد شراب نوشی” امنیت دیگران و صحت و سلامتی مردم محفوظ می ماند، با اجرای “حد زنا” و بدکاری آبروی مردم و عزت همه محفوظ می شود. این مشتی نمونه خروار از برکات و آثار تنفیذ حدود بود، اما در حقیقت آثار مثبت آن بسیار بیشتر از این است و می توان در این باب صدها صفحه نوشت و ساعت ها سخن گفت. اما این نکته ها موضوع مبحث پیش نظر نیستند.

باید در نظر داشت به همان اندازه که تنفیذ و اجرای حدود شرعی اهمیت دارد، کیفیت اجرای آن و تطبیق مسائل و ضوابط ذکر شده در کتب اصلی فقه نیز مهم و حساس هستند. هر قاضی که در حکومتی اسلامی (به معنای حقیقی نه در حد اسم و شعار) بر مسند قضا و فیصله می نشیند، باید اشراف کامل بر اصول و مقررات داشته باشد. هر عضو حکومت که در بخش های مختلف مصروف خدمت است اجازه برپایی محکمه و دادگاه ندارد، باید افراد حاذق و متخصص و متبحر در این وادی قدم بگذارند. ورنه بدنامی و وهن برای عموم مسلمین و اسلام می ماند که جرمی بس عظیم و خطرناک است. قاضیان محترم نیز ضمن حصول تبحر و تخصص، باید بر مقررات جنایی و کیفری همه فقهای مورد قبول امت اشراف داشته باشند و حتی قوانین محکمه های بین المللی و ضوابط دیگر ادیان و کشورها مورد مطالعه و بررسی این بزرگواران قرار بگیرند. ممکن است بعضی از مقررات آنها که با شریعت مخالفتی ندارند، برای ما مفید باشند مانند رعایت سلسله مراتب، تشکیل کمیسیون قضایی برای موارد خاص جهت اجتناب از فیصله فردی که احتمال خطا به حداقل برسد، تدوین مجازات حسب جرائم که شکل های نوین گرفته اند و یا اصلا در گذشته نبوده اند (مانند جرائم اینترنتی و فضای سایبری و مجازی و…) و تصویب و تائید فیصله های خاص و حساس از سوی قاضیان تجربه کار و دارای تخصص بیشتر.

در این مقال مختصر نمی توان به جزئیات اشاره نمود، البته دو نکته که تا حد زیادی شایع است را نمی توان از قلم انداخت. اول آنکه مجریان حدود و تعزیرات ضمن حفظ حقوق مسلمه هر مجرم در حین تنفیذ حکم، باید با صلابت و مورال و اعتماد به نفس بالا به کارشان بپردازند. اما در عین حال اصل “ادرؤوا الحدود بالشبهات” و همچنین “ادفعوا القتل عن المسلمین ما استطعتم” که در احادیث صحیح و قابل استناد مورد تاکید واقع شده اند، نباید از نظر دور بمانند. متأسفانه در گذشته بعضی قضات به جای دفع حدود با شبهات، به اثبات حدود بر اساس شبهات اقدام کرده اند. امر دوم اینکه قاضیان محترم باید از اقوال شاذ بعضی فقهای بزرگوار پرهیز کنند و به اقوال مفتی بها و راجح روی بیاورند.  بعضی گروه های جهادی در کشورهای عربی به اقوال شاذ و یا نادرست روی آوردند و به زعم خود دشمن را وحشت زده کردند. حال آنکه با این کار همه را پریشان و دهشت زده کردند و باعث تخریب وجهه اسلام و شریعت اسلامی در جهان غرب و شرق شدند. مزاج شریعت اسلامی دوری از افراط و تفریط است و این امر میسر نمی شود مگر با رعایت همه جوانب.

برگرفته از ویژه نامه مجله حقیقت شماره ۲۴