احکام و مسائل اعتکاف

حبیب زاده

اعتکاف بر سه قسم است :

اعتکاف مسنون :

اعتکاف در ده روز اخیر رمضان اعتکاف مسنون است. این اعتکاف سنت علی الکفایه است، یعنی اگر یک نفر از تمام محله به اعتکاف بنشیند، از ذمه سائر اهل محله ساقط می‌شود، وگرنه همه به سبب ترک سنت، گناه گار می‌شوند. این اعتکاف نزد احناف سنت مؤکده است، لذا اراکین مسجد و اهل محله سعی کنند حتما یک کسی در مسجد به اعتکاف بنشیند.

اعتکاف مسنون به تاریخ ۲۰ رمضان، اندکی پیش از غروب آفتاب شروع می‌شود و تا دیدن ماهتاب عید دوام می‌کند، یعنی تمام دهه سوم رمضان ایام اعتکاف مسنون است. کسانی که کمتر ازان نیت می‌کنند، اعتکاف آن‌ها نفلی شمرده می‌شود و احکام اعتکاف نفلی بر آن جاری می‌شود.

اگر کسی به تاریخ بیست رمضان پس از غروب آفتاب به اعتکاف بنشیند، اعتکاف او مسنون نه، بلکه نفلی به شمار می‌رود و احکام اعتکاف نفلی بر آن جاری می‌گردد. کسانی که به سبب عذری نمی‌توانند تمام عشره‌ی شوم به اعتکاف بنشینند، هر قدر روزهای را که فرصت دارند به نیت اعتکاف نفلی بنشینند. زیرا این هم بسیار فضیلت دارد. همچنان کسانی که از طرف روز مشغول کاروبار هستند، از طرف شب به نیت اعتکاف نفلی بنشینند. همچنان در ایام رخصت و تعطیل می‌توانند فضیلت اعتکاف نفلی را کمایی کنند.

هر مسلمان عاقل، اعم از مرد و زن می‌تواند به اعتکاف بنشیند (البته، زن در خانه در اعتکاف می‌نشیند و احکام آن جداگانه بیان خواهد شد)، بلوغ برای اعتکاف شرط نیست. پسر نابالغ، اما هشیار هم می‌تواند به اعتکاف بنشیند.

برای صحت اعتکاف لازم است که آن در مسجد باشد. اعتکاف مسنون به‌جز مسجد، در جای دیگری روا نیست. معتکف باید حدود شرعی مسجد را بداند، زیرا اندکی تقصیر می‌تواند اعتکاف او را فاسد کند. معتکف باید پیش از اعتکاف از منتظمین یا بانی مسجد معلومات بکند که کدام مواضع در عین مسجد داخل است و کدام مواضع خارج از عین مسجد است.

باید دانست که مسجد تمام آن محوطه‌ای را گفته می شود که برای مسجد وقف شده است، اما اعتکاف تنها در عین مسجد می‌شود. عین مسجد آن موضعیست که بانی مسجد آن را خاص مسجد قرار داده باشد و برای نماز مخصوص باشد، گشت و گذار با کفش دران ممنوع و داخل شدن شخص جنوب دران جائز نباشد. اگر معتکف به موضعی برود که در عین مسجد داخل نباشد، اعتکاف او فاسد می‌شود. مثلا جای وضو، غسل خانه، گودام مسجد، اطاق امام و مؤذن، جنازه گاه وغیره. این مواضع عموما از مسجد خارج می‌باشد. البته، اگر بانی مسجد در مورد موضعی تصریح کرده باشد که این در عین مسجد داخل است، درین صورت اگر معتکف آن جا برود، مشکل ندارد.

از همه افضل برای اعتکاف مسجد الحرام، سپس مسجد نبوی صلی الله علیه وسلم، سپس مسجد اقصی و پس ازان هر مسجد جامع است. دلیل افضلیت مسجد جامع اینست که برای نماز جمعه ضرورت برای رفتن به‌جای دیگری نمی‌شود. البته، اعتکاف در هر آن مسجدی روا است که تنها نمازهای پنجگانه دران خوانده شود، حتی اگر مسجد جامع و مسجد نمازهای پنجگانه اگر میسر نشود، اعتکاف در مسجدی که دران نمازهای پنجگانه خوانده نمی شود، هم جائز است.

روزه برای اعتکاف مسنون شرط است. لذا اگر معتکف در دوران اعتکاف به سبب کدام عذری یا مشکلی روزه گرفته نتوانست و یا روزه‌ی او شکست، اعتکاف هم می‌شکند.

با اعتکاف مسنون، در کنار جستن قرب پروردگار، عبادت شب‌قدر نیز حاصل می‌شود، که عبادت دران شب بنا بر فرموده پروردگار، از عبادت هزار ماه یعنی ۸۳ سال بهتر است. رسول الله صلی الله علیه وسلم پس از فرضیت روزه در سال دوم هجری، همیشه اعتکاف نشسته است.

اعتکاف واجب :

این اعتکاف به سبب گرفتن نذر لازم می شود. مثلا کسی بگوید اگر فلان مشکل من حل شد، این قدر روز به اعتکاف می‌نشینم. در صورت نذر؛ در پهلوی اعتکاف، حد اقل یکروز باید روزه هم گرفت.

اعتکاف مستحب :

اعتکاف مستحب یا نفلی آنست که هرگاه شخصی به مسجد داخل شود، نیت بکند که تا در مسجد هستم معتکف هستم. در اعتکاف مستحب هیچگونه تحدید وقت و قید روزه نیست. هرگاه از مسجد خارج شود، اعتکاف ختم می شود.

اعتکاف نفلی عبادت مستقلی است. بناءً هرگاه نمازگذار به مسجد می رود، باید نیت اعتکاف بکند. تا آنکه او در مسجد است، ثواب اعتکاف برای او داده می شود. اعتکاف نفلی اگرچه در همه ماه‌ها فضیلت دارد، اما چون در ماه رمضان ثواب آن بیشتر می‌شود، باید برای آن اهتمام خاص صورت بگیرد.

برای معتکف خروج از مسجدی که دران اعتکاف نشسته است، بدون ضرورت شرعی و طبعی، روا نیست. ضرورت شرعی مانند رفتن برای نماز جمعه و ضرورت طبعی مانند رفتن برای قضای حاجت و بیرون رفتن برای غسل جنابت (اگر در مسجد امکانات آن نبود). معتکف برای ادای نماز جمعه طوری برود که تحیه‏ المسجد و سنت را آنجا بخواند و بعد از ادای فرض، تنها برای خواندن سنت می‌تواند توقف کند و بس.

معتکف بعد از ادای ضرورت‏‌ها فوری به محل اعتکاف خود برگردد. اگر معتکف به فراموشی محل اعتکاف را ترک نمود، اعتکافش فاسد است.

ترک محل اعتکاف به‌ واسطه افعالی که بسیار واقع نمی‌‏شود منافی اعتکاف است، مثلاً به عیادت مریض رفتن یا برای نجات غریق یا خاموش کردن آتش یا از ترس افتادن سقف مسجد بیرون شدن، در تمام این صورت‏ها بیرون شدن از مسجد گناه نیست بلکه به ‏واسطه حفاظت جان لازم است، اما اعتکاف فاسد می‏ شود. اگر معتکف به ‏طور اجبار از محل اعتکاف بیرون کرده شد، اعتکافش فاسد می‏ شود.

در حالت اعتکاف مشغول‌ شدن به کارهای دنیوی بدون ضرورت مکروه است، مثل تجارت وغیره، و با ضرورت جایز است. البته، اجناسی که فروخته می‏شود به مسجد آورده نشود.

در حالت اعتکاف به طور کلی خاموش نشستن مکروه تحریمی است. البته از سخنان زشت باید قطعاً پرهیز نماید و اوقات خود را صرف تلاوت قرآن، ذکر، نماز و دعا بنماید.

با سپاس از وبسایت های جامعه بنوریه، سنی آنلاین وغیره