مسائل قربانی / بخش اول

ترتیب و ترجمه : ابوزبیر حبیب زاده

۱ – نصاب قربانی :

نرخ طلا، نقره، مال تجارت و اشیای زاید از ضروریات زندگی جمعآوری شود، اگر قیمت مجموع این اشیا و یا بعضی آن، معادل ۷۸.۴۷ گرام طلا و یا ۶۱۲.۳۵ گرام نقره و یا قیمت آن بود، پس قربانی بر ذمه صاحب آن اشیا، واجب می گردد. منزل مسکونی، لباس، ظروف و……. از ضروریات زندگی اند.

البته، بیش از سه عدد لباس و همچنان رادیو، تلویزیون و دیگر خرافات، در ضروریات انسانی شامل نیست و قیمت آن نیز حساب می شود.

قال الامام الحصکفی رحمه الله تعالی : و شرائطها : الاسلام ، و الاقامة و اليسار الذی یتعلق به وجوب صدقة الفطر.

و قال العلامة ابن عابدین رحمه الله تعالی : (قوله و الیسار إلخ) بأن ملک مائتی درهم أو عرضا یساویها غیر مسکنه و ثیاب اللبس و متاع یحتاجه إلى أن یذبح الأضحیة، و لو له عقار یستغله فقیل تلزم لو قیمته نصابا و قیل لو یدخل منه قوت سنة تلزم ، و قیل قوت شهر ، فمتى فضل نصاب تلزمه و لو العقار وقفا ، فإن وجب له فی أیامها نصاب تلزم ، و صاحب الثیاب الأربعة لو ساوى الرابع نصابا غنى و ثلاثة فلا، لأن أحدها للبذلة و الآخر للمهنة و الثالث للجمع و الوفد و الأعیاد – رد المحتار ۲۱۹/۵

۲ – وعید بر کسانی که قربانی نمی کنند :

قوله علیه السلام : قال من کان له سعة و لم یضح فلایقربن مصلانا – اخرجه ابن ماجه و قال الحافظ فی الفتح ۱۰/۳ و رواه ایضا احمد و رواه ثقات

ترجمه :‌رسول الله – صلی الله علیه و سلم – فرموده است : اگر ثروتمندی ( یعنی کسی که صاحب نصاب باشد)‌ قربانی نکند، به عیدگاه ما نزدیک نشود.

روی الترمذی عن ابن عمر رضی الله عنهما انه قال :‌أقام رسول اللہ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم بالمدینة عشرسنین یضحي.

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنهما می فرماید : رسول الله – صلی الله علیه وسلم – ده سال در مدینه منوره زندگی نمود، و هر سال قربانی می نمود.

۳ – بر مسافر قربانی واجب نیست :

بر ذمه مسافر یعنی کسی که در ایام عیدالاضحی از حدود شهر خود ۴۸ میل شرعی و یا بیش ازان فاصله داشته باشد و در کدام جایی نیت اقامت پانزده روز و یا بیش ازان را هم نکرده باشد، قربانی واجب نیست.

قَالَ عَليّ، رَضِي الله تَعَالَى عَنهُ: لا جمعة ولا تشريق ولا فطر ولا أضحى إلا في مصر جامع – اخرجه عبدالرزاق فی المصنف و البیهقی و ابن ابی شیبة.

قال الطحاوی : ولا تجب الاضحیة علی المسافر- الفتاوی الهندیة ۲۹۳/۵

۴ – شراکت در قربانی :‌

در شتر، گاو و گاومیش هفت نفر و یا کمتر ازان، شریک شده می توانند.

لما روی عن جابر رضی الله عنه : اشتركنا مع النبي صلى الله عليه وسلم في الحج والعمرة كل سبعة منا في بدنة ، فقال رجل لجابر : أيشترك في البقر ما يشترك في الجزور ؟ فقال : ما هي إلا من البدن – رواه مسلم ۹۵۵/۱

ترجمه : جابر رضی الله عنه می فرماید که ما با رسول الله صلی الله علیه و سلم در حج و عمره شرکت نمودیم و هفت نفر در شتر شریک شدیم. کسی از جابر رضی الله عنه پرسید : آیا همانند شتر، در گاو و گاومیش نیز هفت نفر شریک شده می توانند؟ جابر رضی الله عنه فرمود : بلی، گاو و گاومیش نیز در حکم شتر است.

البته؛ بیش از هفت نفر در قربانی شریک شده نمی توانند. اگر در یک قربانی بیش از هفت نفر شریک شدند، قربانی همه شان ادا نمی شود.

یَجِبُ اَنْ یُّعْلَمَ اَنَّ الشَّاةَ لَا تُجْزِیُٔ اِلاَّ عَنْ وَّاحِدٍ وإن کانت عظیمة والبقر و البعير عن سبعة والإبل والبقر یجوز عن سبعة إذا کانوا یریدون به وجه الله تعالی والتقدیر بالسبع یمنع الزیادة و لا یمنع النقصان – فتاوی هندیه ۲۰۴/۶

۵ – سن حیوان قربانی :

باید بز و گوسفند از یک سال، گاومیش از دو سال، و شتر از پنج سال کم نباشد. البته، اگر گوسفند شش ماهه چاق و فربه باشد و یکساله به نظر آید، قربانی آن نیز جائز است.

لقوله علیه السلام : لا تذبحوا الا مسنة الا ان یعسر علیکم فتذبحوا جذعة من الضان.

الجذعة : الفتیه من الضأن، التی زاد منها علی ستة شهور.

قال العینی : الثني من الغنم و المعز : ما تم له سنة و من البقر ما تم له سنتان، و من الابل ما تم له خمس سنوات، و تصح الجذعة إذا کانت سمینة عظیمة بحیث لو خلطت بالثنایا، تشبه علی الناظر من بعید. البنایة علی الهدایة للعینی ۱۸۶/۴

۶ – وقت قربانی :

در شهرها، وقت قربانی پس از پایان نماز عید آغاز می شود. اگر در یک ساحه شهر هم نماز عید خوانده شود، همان برای جواز قربانی کفایت می کند. اگر کسی پیش از نماز عید قربانی کرد، قربانی ادا نمی شود، و بر وی لازم است که دوباره قربانی کند.

لقوله علیه السلام : من ذبح قبل الصلوة فإنما هو لحم قدمه لأهله ليس من النسك في شيء – أخرجه مسلم ۱۵۵۱/۲

رسول الله – صلی الله علیه و سلم – فرموده است : کسی که پیش از نماز عید قربانی را ذبح کرد، قربانی اش ادا نشده، بلکه او تنها برای خانواده خود گوشت تهیه کرده است.

عَنْ الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ، قَالَ : قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : “إِنَّ أَوَّلَ مَا نَبْدَأُ فِي يَوْمِنَا هَذَا أَنْ نُصَلِّيَ ، ثُمَّ نَرْجِعَ فَنَنْحَرَ ، فَمَنْ فَعَلَ ذَلِكَ فَقَدْ أَصَابَ سُنَّتَنَا ، وَمَنْ نَحَرَ قَبْلَ الصَّلَاةِ فَإِنَّمَا هُوَ لَحْمٌ قَدَّمَهُ لِأَهْلِهِ لَيْسَ مِنَ النُّسْكِ فِي شَيْءٍ ” ، فَقَالَ رَجُلٌ مِنْ الْأَنْصَارِ يُقَالُ لَهُ أَبُو بُرْدَةَ بْنُ نِيَارٍ : يَا رَسُولَ اللَّهِ ذَبَحْتُ وَعِنْدِي جَذَعَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُسِنَّةٍ ، فَقَالَ : اجْعَلْهُ مَكَانَهُ ، وَلَنْ تُوفِيَ أَوْ تَجْزِيَ عَنْ أَحَدٍ بَعْدَكَ.

۷ – ایام قربانی سه روز است :

قربانی تنها در سه روز یعنی ده، یازده و دوازده ذی الحجه جائز است. اگر حیوان قربانی پس ازین سه روز ذبح شود، قربانی ادا نمی شود.

قال في الاختيار : و تختص بايام النحر، و هی ثلاثة ایام، و هو المروي عن عمر و علي و ابن عباس وغيرهم و هذا لا یهتدي اليه، فکان طریقها السمع، فکانهم قالوه سماعا عن النبي صلي الله عليه و سلم و افضلها اولها، لکونها مسارعة إلی الخیر و القربة – الاختیار لتعلیل المختار ۱۹/۵ و انظر الهدایة ۴۰۶/۴ و ملتقی الابحر ۲۲۳/۲

قربانی تنها در سه روز می شود، همین قول از عمر، علی و ابن عباس – رضی الله عنهم – مروی است. یقینا این قول ایشان از روی قیاس نیست، بلکه شاید از رسول الله – صلی الله علیه و سلم – شنیده باشند. البته؛ قربانی در روز اول افضل است. زیرا کار خیر و نیکی باید زودتر انجام یابد.

۸ – قربانی را خودش ذبح کند :

ذبح کردن حیوان قربانی به دست خود، به شرطی که طریق ذبح کردن را به خوبی یاد داشته باشد، مستحب است. اگر ذبح کردن را به خوبی یاد نداشته باشد، پس توسط کسی دیگری ذبح کند، اما باید در وقت ذبح، در نزدیکی حیوان قربانی موجود باشد.

عن أنس قال ضحى النبي صلى الله عليه وسلم بكبشين أملحين أقرنين ذبحهما بيده وسمى وكبر و وضع رجله على صفاحهما – أخرجه البخاری ۳۱۹/۳ و مسلم ۱۹۲۲ باب استحباب التضحیة و ذبحها مباشرة بدون توکیل.

۹ – حکم پوست قربانی :

دادن عین پوست قربانی به مسجد جائز است. البته؛ به شرطیکه آن را بعینه در کار مسجد به کار برده شود، یعنی فروخته نشود. همچنان اگر ازان دلو (ظرف چرمی) ساخته و به مسجد داده شود، جائز است. زیرا صدقه کردن عین پوست صدقه نافله است و دادن صدقه نافله به مسجد جائز است.

هر چه دادن قیمت پوست به مسجد، جائز نیست. زیرا صدقه قیمت پوست قربانی، صدقه واجبه است. برای صدقه واجبه تملیک شرط است و مسجد محل تملیک نیست. همچنان دادن قیمت پوست قربانی در معاش خدمتگاران مسجد و کارمندان اوقاف روا نیست.

همچنان خود پوست و یا قیمت آن، به عنوان معاش به امام یا مؤذن مسجد داده نشود. البته؛ اگر در وقت تقرر امام و مؤذن برای آن ها واضح گفته شده باشد که شما در پوست قربانی حق ندارید، پس ازان اگر به آن ها پوست قربانی و یا قیمت آن داده شود، جائز است. البته، در صورت دوم هم فقیر بودن امام و مؤذن شرط است.

خرج کردن قیمت پوست قربانی در ترمیم و بازسازی مسجد جائز نیست. البته، اگر خود پوست برای کارهای مسجد یا اوقاف صرف شود، جائز است. مثلا ازان برای مسجد یا مدرسه ظرف چرمی ساخته شود.

دادن خود پوست قربانی به بنی هاشم جائز است. سپس این مشکلی ندارد که بنی هاشم عین آن پوست را به کار می برد و یا آن را فروخته از قیمت آن استفاده می کند. زیرا چنانکه پیشتر گفته شد، صدقه کردن خود عین پوست قربانی صدقه نافله است و دادن صدقه نافله به بنو هاشم، جائز است. اما دادن قیمت پوست قربانی به بنوهاشم جائز نیست. زیرا صدقه قیمت واجب است و بنوهاشم مصرف صدقات واجبه نیستند.

۱۰ – قربانی حیوان معیوب جائز نیست :

اگر نصف و یا بیش از نصف حصه گوش یا دم حیوان بریده/قطع باشد، قربانی آن جائز نیست.

اگر پای حیوان معیوب باشد، اما با آن بر زمین تکیه کرده رفته بتواند، قربانی آن جائز است، و الا فلا.

اگر بینایی چشم حیوان نصف و یا کمتر از نصف مانده باشد، قربانی آن جائز نیست.

طریقه معلوم کردن بینایی چشم حیوان اینست که حیوان برای دو سه روز گرسنه نگه داری شود، سپس چشم معیوب آن بسته شود و برای او علف از دور به نزدیک آورده شود، از جایی که حیوان علف را دیده توانست، آن جا نشانی کرده شود. سپس چشم سالم بسته شود و عمل یاد شده تکرار شود، سپس هر دو مسافت اندازه کرده شود. اگر فرق بینایی نصف و یا بیشتر ازان بود، پس قربانی جائز نیست، وگرنه جائز است – برای تفصیل بیشتر مراجعه کنید به رد المحتار ۲۰۶/۵

اگر از هر دو گوش بز یا گوسفند آنقدر بریده باشد که مجموع آن برابر نصف و یا بیش از نصف گوش باشد، قربانی آن خلاف احتیاط است. اگر کسی قربانی کرد، ادا می شود.

قال العلامة ابن عابدین رحمه الله تعالی : فی البزازیة و هل تجمع الخروق فی اذنی الاضحیة اختلفو فیه، قلت و قدم الشارح فی باب المسح علی الخفین انه ینبغی الجمع احتیاطا – رد المحتار ۲۰۶/۵

ادامه دارد…………