زلزله، عوامل و راه‌های نجات از آن

نویسنده: محمد داوود اسحاقزهی «یوسفی»

امروزه ما شاهد بروز حوادث ناگوار طبیعی مانند سیل، زلزله، طوفان، فوران آتش‌فشان، سونامی (امواج ناشی از زلزله دریایی)، حریق جنگل، رانش زمین  و … هستیم و هدف از آن‌ها فقط عذاب‌دادن نیست، بلکه آثار متعددی مانند یادآوری نعمت‌های الهی، بیداری از خواب غفلت و … است.

بنابراین، بشر همواره برای نجات از بلایای طبیعی در پی چاره‌اندیشی بوده است تا بر این پدیده فائق آید، اما ناتوان مانده‌‌ است و تا حدودی با این مشکل کنار آمده‌است.

در قرآن کریم از زلزله به نام‌های “زلزال الأرض”، “الرجفه”، “الراجفه”، “الرادفه”، “الصیحه”، “الخسف” ‌و “الصدع” یاد شده است.

قرآن کریم بیشتر زمانی از زلزله سخن به میان می‌آورد که از “رستاخیز” و “پایان جهان” سخن به‌میان می‌آورد و از زلزله‌های عظیم و مخرب می‌گوید.

زلزله یکی از نشانه‌های قدرت خداوند در زمین است این اتفاق، به‌خاطر نشان‌دادن قدرت خداوند و متوجه‌ساختن بندگان به قدرت الله متعال رخ می‌دهد.

خداوند متعال زلزله و بلایای طبیعی می‌آورد تا به انسان نشان دهد که دنیا هرچه هم پر زرق‌وبرق و جذاب باشد و از تکنالوژی پیشرفته بر خوردار باشد بازهم در مقابل اراده و قدرت خداوند بسیار حقیر و ناچیز است.

در این نوشتار کوتاه به عوامل زلزله و راه نجات از آن از نگاه اسلامی بصورت اختصار پرداخته شده است، امید است راهکاری مفیدی باشد برای نجات از بلایای طبیعی.

 

عوامل معنوی زلزله

اگر بخواهیم به شناسایی علل زلزله بپردازیم و عوامل آن را بشناسیم علاوه از بررسی عوامل طبیعی و علمی زلزله می‌توانیم با رجوع به بهترین، کامل‏ترین و مطمئن ترین منابع موجود، یعنی قرآن و احادیث گهربار نبوی (صلی الله علیه وسلم) به علل حقیقی زلزله پی ببریم. چرا که خداوند متعال در سوره توبه آیه (۷) می فرماید: «ما کان الله لیظلمهم و لکن کانوا أنفسهم یظلمون.»

مطالعه اقوام مختلف در قرآن و نگاهی کوتاه به احادیث رسول الله صلی الله علیه وسلم این نکته را برای ما روشن می سازد که علت حقیقی و اساسی تمام گرفتاری‏ها و حوادث تلخ که بر بشریت فرود می‌آید در واقع اعمال و کردار بد خود آنان است و به‌طور کلی در قرآن بنا بر آیۀ شریفۀ «فکیف إذا أصابتهم مصیبة بما قدمت أیدیهم»، «گناه» علت اصلی بلایا و مصیبت معرفی شده است.

روى البخاری عن أبی هریره قال قال رسول الله صلى الله علیه وسلم: «لاتقوم الساعه حتى یقبض العلم وتکثر الزلازل ویتقارب الزمان وتظهر الفتن ویکثر الهرج وهو القتل وحتى یکثر فیکم المال فیفیض»؛ امام بخاری (رحمه الله) حدیث پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه وسلم) را به نقل از حضرت ابوهریره (رضی الله عنه) چنین روایت می‌فرماید:” قیامت برپا نمی‌شود تا مادامی که علم از بین برود و زلزله‌ها زیاد گردد و زمان به هم نزدیک شود و فتنه‌ها سربرآورد و هرج و مرج که قتل و کشتار باشد، افزونی یابد و تا زمانی که در بین شما، مال دنیا بیش از حد نیاز، زیاد گردد.”

 

حافظ ابن عبد البر أندلسی در کتاب «التمهید» می‌نویسد:” هیچ روایت صحیحی که گویای آن باشد که در زمان پیامبر  (صلی الله علیه و سلم) زلزله‌ای رخ داده، به ما نرسیده است، اما در زمان حضرت عمر (رضی الله عنه) زلزله‌ای رخ داد که امیرالمومنین فرمود:” شما به گناه‌آلوده شده‌اید، اگر دو باره زمین بلرزد من از اینجا می روم.” (التمهید۳/۳۱۸)

 

عوامل حوادث طبيعی از ديدگاه احاديث و روايات

 

عوامل بسیاری از عذاب‏ها و گرفتاری‏های بشر در احادیث و روایات بی شماری از رسول‌الله (صلی الله علیه وسلم) و صحابه- رضی الله عنهم- وارد شده است که به‌اختصار نمونه‌ای از آن را بیان می‌کنیم.

در حدیثی حضرت رسول‌الله (صلی الله علیه وسلم) خطاب به مهاجرین فرمودند: «ای گروه مهاجرین! پنج حالت هستند که من پناه می خواهم که شما به آن مبتلا گردید:

۰۱ هرگاه قومی آشکارا مرتکب عمل فحشا و بی‌حیایی شود در میان‌شان بیماری طاعون و بیماری‏های دیگری که در گذشتگان نبوده است (مثل ایدز) شیوع پیدا می کند؛

۰۲ هرگاه ملتی در وزن و پیمانه کمی کند (کم فروشی نماید) به قحط سالی و تنگدستی و ظلم حکام مبتلا می‌گردد؛

۰۳ هرگاه قومی از ادای زکات امتناع ورزد از بارش محروم می شوند و اگر حیوانات نمی‌بودند اصلا باران نمی‌بارید؛

۰۴ هرگاه قومی عهد خدا و رسولش را بشکند، خداوند متعال دشمنی بیگانه را بر آن‌ها مسلط می‌کند که دارایی آن‌ها را (به زور و چپاول) می‌برد؛

۰۵ هرگاه رهبران و پیشوایان، کتاب خداوند را پیاده نکنند و آنچه را که خداوند نازل کرده اختیار ننمایند خداوند متعال (وحدت‏شان را از بین می‌برد و) در میان‌شان جنگ و اختلاف می‌اندازد.» [سعادت و شقاوت در پرتوی اعمال، تالیف: علامه اشرفعلی تهانوی، ترجمه: مولانا محمد قاسم قاسمی، ص:۲۳/۲۲]

علامه اشرف‌علی تهانوی در کتاب «اخبار الزلزلة» می‌فرمایند: «در هنگام وقوع حوادثی هم‌چون زلزله این اعمال را انجام دهد تا خداوند عذاب را دور گرداند. و آن‌ها به‌شرح ذیل است:

 

۰۱ خواندن دعای حضرت آدم عليه‌السلام: «رَبنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَکُونَن مِنَ الْخاسِرینَ.»

“پروردگارا! ما با نافرمانى از تو بر خویشتن ستم کرده‌ایم و اگر  ما را نبخشى و بر ما رحم نکنى، از زیان‌کاران خواهيم بود”؛

۰۲ خواند دعای حضرت یونس عليه‌السلام: «لا إِلهَ إِلا َ أَنْتَ سُبْحانَکَ إِني کُنْتُ  مِنَ الظالِمينَ»؛ “پروردگارى جز تو معبود بر حق نيست و تو پاک و منزهى‌ از  هرگونه کمی و کاستى، من ازجمله ستمکاران شده‌ام خدایا، مرا دریاب!؛

۰۳ خواندن دعا و نماز؛ در “الدرالمختار” در کتاب ‘الکسوف” آمده: در هنگام حوادث مهيب و هولناکی چون خسوف و کسوف و باد شدید، تاریکی شدید، برف و باران دائمی و ترس و وحشت و زلزله باید به خدا روی آورد و نماز خواند. چنين می‌نویسد:

«صَلى الناسُ فُرَادَى فِي مَنَازِلِهِمْ تَحَرزًا عَنْ الْفِتْنَةِ کَالزَلَازِلِ وَالصوَاعِقِ وَالثلْجِ وَالْمَطَرِ موالدائِمَيْنِ وَعُمُومِ الْأَمْرَاضِ، وَمِنْهُ الد ُعَاءُ بِرَفْعِ الطاعُونِ »؛ ترجمه: ‘مردم به‌گونه انفرادی نماز بخوانند، یعنی درخانه‌های‌شان، به‌خاطر اجتناب از فتنه، مانند زلزله‌ها و صداهای مهيب ترسناک و برف و باران دائمی و تمامی امراض ازجمله دعاء برای طاعون.”

علامه ابن عابدین شامی رحمه‌الله می‌نویسد:

«وَإِنْ شَاءُوا دَعَوْا، وَلَمْ یُصَلوا، وَالصلَاةُ أَفْضَلُ»

اگر خواسته باشند دعا کنند و نماز نخوانند، ولی نمازخواندن افضل و بهتر است؛

۰۴ توبه و رجوع الی الله؛

۰۵ بیرون شدن به صحرا و گریه و زاری‌کردن؛

۰۶ صدقه دادن.

 

لذا لازم است انسان مسلمان با رجوع و بازگشت به‌سوی الله تعالی و انجام اعمال نیک، خود را از عذاب‌هایی مانند زلزله مصون و محفوظ بدارد. در ضمن نباید از رعایت نکات ایمنی که توصیه می‌شود در قبل، بعد و هنگام وقوع زلزله غافل ماند، زیرا زلزله می‌تواند خسارت مالی و جانی جبران ناپذیری از خود بجای گذارد؛ بنابراین باید همواره به این نکات ایمنی توجه ویژه‌ای داشت؛ چرا که زلزله آمدنش را از پیش خبر نمی‌دهد.