نام کاربری یا نشانی ایمیل
رمز عبور
مرا به خاطر بسپار
تا مرد سخن نگفته باشد، عیب و هنرش نهفته باشد/ بخش سوم
یک بخش مهم دیگر از سخنان حکیمانهٔ عالیقدر، امیرالمومنین -حفظهالله- مربوط به پیروی بدون چونوچرای والیان، صاحبمنصبان، آمران و فرماندهان از دستورات مسئولان ردهبالای حکومت و پرهیز از توجیهات فردی و برداشتهای شخصی بود.
ایشان با صراحت و حکمت تمام، یادآوری کردند که طبق قانون شریعت و دستور قرآن کریم، اطاعت از أولیالأمر (مسئول، رهبر و زعیم) بر همهٔ کارگزاران و کارمندان حکومتی، در هر رده و جایگاه، لازم و ضروریست، و هیچ فردی چنین اجازهای ندارد که جهت فرار از حکم حکومتی یا دستور قضایی دنبال هوای نفس و خواستهٔ دل خود بوده و برای برونرفت خویش، دنبال توجیه شخصی و استدلال فردی باشد.
این سخنان حکیمانهٔ ایشان، نشانهٔ درک و فهم درست سیاسی، برداشت حکیمانهٔ فقهی و شرعی و شناخت کافی ایشان از اوضاع و حالات کارگزاران دولتی میباشد. ایشان در این رهنمود و راهکار، همانند یک سیاستمدار زیرک، یک مرشد کامل و یک طبیب حاذق، به درستی کارگزاران و مریدان خود را شناخته و بایدها و نبایدها را در نظر گرفته و دردشان را شناخته، و پس از آن، با لطف و شیرینزبانی، درمان را ارایه میدهد.
از نظر ایشان، یکی از بزرگترین چالشهای موجود برای مسئولان و مدیران حکومتی آن است که خود را فراتر از دستورات دانسته و با بهانهتراشی و استدلالهای فردی، خویشتن را از انجام دستورات سبکدوش کرده و آن را پشت گوش بیندازند و آرامآرام به سمت خودمحوری حرکت نموده و خود و دستورات خود را فراتر از قانون تصور کنند، و برای خود مصونیت سیاسی و قضایی در نظر گرفته و به خواست دل خود، گاهی مطابق قانون حرکت کنند و گاهی هم دستورات حکومتی را گوشهای انداخته و به نظریات فردی و توجیهات شخصی عمل کنند. به همین دلیل ایشان به این چالش فرارو، حساسیت فوقالعادهای نشان داده و نسبت به عواقب و پیامدهای آن، حکیمانه سخن گفته و هشدار دادند.
آری، موضوع تکروی، هواپرستی و ترجیح دیدگاه فردی و برداشت شخصی برای فرار از قانون، چنان پدیدهٔ خطرناکی است که آموزههای قرآنی، احادیث نبوی و سیرهٔ سلف صالح، بارها و بارها آن را مورد نکوهش قرار داده و انبیای کرام، علمای عظام و مردم عوام از گرفتارشدن به آن، به شدت مورد هشدار و تنبیه قرار گرفتهاند.
چنانکه خداوند متعال در قرآن کریم خطاب به سیدنا داوود -علیهالسلام- هشدار میدهد که در امر قضاوت و دادگری به حقیقت [شریعت] حکم داده و از دادن حکم فردی و برداشت شخصی به شدت پرهیز کند؛ زیرا که ممکن است همین ترک دستور و پیروی از برداشت شخصی، منجر به انحراف و دورشدن از هدف شرعی و دینی شود: “یَا دَاوُودُ إِنَّا جَعَلْنَاکَ خَلِیفَهً فِی الْأَرْضِ فَاحْکُمْ بَیْنَ النَّاسِ بِالْحَقِّ وَلَا تَتَّبِعِ الْهَوَى فَیُضِلَّکَ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ” [ص: ۲۶]
در این آیه به یکی از انبیای معصوم که جایگاه سیاسی دارد، هشدار داده میشود که مواظب باش گرفتار هواپرستی نشوی و دستورات داده شده را نادیده نگیری! این هشدار در واقع یک زنگ خطر برای همهٔ زمامداران حکومت اسلامی است که با وجود علم، حکمت، زهد و صلاح، باز هم ممکن است گرفتار هواپرستی شوند.
در جای دیگری از قرآن به سیدالمرسلین -صلیاللهعلیهوسلم- نیز هشدار داده شده که در برابر احکام شرعی، قانون قرآنی و اسلامی، نظریات فردی و دیدگاه کسانی که آگاهی و مهارت چندانی ندارند را نادیده گرفته و به آن توجه نفرماید، چنانکه قرآن کریم میفرماید:
“ثُمَّ جَعَلْنَاکَ عَلَى شَرِیعَهٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْهَا وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ” [الجاثیه: ۱۸]
وقال تعالی: “وَلَئِنِ اتَّبَعْتَ أَهْوَاءَهُمْ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ إِنَّکَ إِذًا لَمِنَ الظَّالِمِینَ” [البقره: ۱۴۵]
وقال تعالى: “قُلْ لَا أَتَّبِعُ أَهْوَاءَکُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذًا وَمَا أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِینَ” [الأنعام: ۵۶]
در این آیات به صراحت اعلام شده که پس از تدوین قانون شریعت، نیازی به اجتهادات فردی و نظریات شخصی نیست؛ زیرا ممکن است که چنین نظریاتی موجب انحراف از مسیر درست و باعث عقبگرد از صراط مستقیم شوند. همچنین در این آیات افرادی که به نظریات فردی خود چسبیده و آرای خود را فراتر از قانون شرعی و حکم حکومتی میدانند، مورد نکوهش قرار گرفته و به عنوان افراد گمراه و منحرف معرفی شدهاند.
در آموزههای نبوی نیز نسبت به اطاعت از أولیالأمر و پیروی از شریعت تاکید بسیاری شده و اتباع از هوا و نفس، مورد ملامت و نکوهش قرار گرفته است:
روی الإمام أحمد عن أبی برزه عن النبی -صلى الله علیه وسلم- قال: «إن مما أخشى علیکم شهوات الغی فی بطونکم وفروجکم ومضلات الهوى» (رواه الإمام أحمد فی مسنده وقال الهیثمی: رجاله رجال الصحیح، مجمع الزوائد).
در این حدیث با ظرافت بسیار، خطرات موجود در مسیر حکمرانان و کارگزاران سیاسی، فرماندهان نظامی، آمران امنیتی و… در سه چالش پیشبینی شدهاند: ۱- شهوترانی. ۲- شکمپرستی. ۳- نظریات فردی گمراهکننده. یعنی یک حاکم عادل و همچنین مسلمانان باید مواظب باشند تا دچار این سه پدیدهٔ خطرناک نشوند.
در حدیث دیگر آنحضرت -صلیاللهعلیهوسلم- اسباب نجات را در سه چیز: ۱. ترس از نافرمانی خداوند در همهٔ حالات. ۲. اجرای عدالت در خوشی و ناخوشی. ۳. میانهرویکردن در هزینههای زندگی در هنگام فقر یا ثروت، و موجبات هلاکت و نابودی افراد را در سه چیز دیگر: ۱. خواستههای فردی که به آنها اهمیت داده شود. ۲. بخلورزی. ۳. خودپسندی، معرفی کرده است: «ثلاث منجیات: خشیه الله تعالى فی السر والعلانیه، والعدل فی الرضا والغضب، والقصد فی الفقر والغنى، وثلاث مهلکات: هوى متبع، وشح مطاع، وإعجاب المرء بنفسه».
در این حدیث بسیار جامع و کامل، بهترین دستورالعمل و برنامهٔ اصلاحی به همهٔ مسلمانان، بهویژه حاکمان مسلمان ارایه شده است که آنان با بهرهگیری از آن میتوانند در برابر چالشها و موانع موفق و سربلند باشند.
از آنجایی که کنارنهادن نظرات فردی و هوای نفسانی و پایبندشدن به دستورالعملهای ارایه شده -به ویژه اگر خلاف نفس و خواستهٔ فرد باشد- سخت و دشوار است، به همین دلیل رسول الله -صلیاللهعلیهوسلم- ایستادگی فرد در برابر هوای نفسانیاش را بهترین نوع جهاد معرفی نموده است: «أفضل الجهاد أن یجاهد الرجل نفسه وهواه». ( صحیح الجامع الصغیر).
سلف صالح، نیز دنبالکردن برداشتهای فردی و نادیدهگرفتن قانون شرعی و دستورات حکومتی را ملامت و نکوهش نموده و از آلودهشدن به این بیماری معنوی هشدار دادهاند. چنانکه علی بن ابیطالب -رضیاللهعنه- ترسناکترین و هولناکترین خطرهای پیش روی مسلمانان را دو چیز معرفی کرده است: ۱. آرزوهای دور و دراز ۲. پیروی از هوای نفسانی و برداشتهای فردی؛ زیرا چنین آرزوهایی باعث فراموشی آخرت شده، و چنین خواهشاتی انسان را از پذیرفتن حقیقت و گردننهادن در مقابل آن، باز میدارد: «إن أخوف ما أخاف علیکم اثنتان: طول الأمل واتباع الهوى، فأما طول الأمل فینسی الآخره، وأما اتباع الهوى فیصد عن الحق» (رواه الإمام أحمد فی الزهد).
با توجه به آیات و احادیث و سخنان فوق که به صورت مختصر و به عنوان مشتی نمونهخروار ارایه گردید، به وضوح معلوم میگردد که دغدغه و نگرانی عالیقدر امیرالمومنین نسبت به این پدیده و هشدارهای ایشان برگرفته از شناخت عمیق ایشان از آموزههای قرآن و سنت، و همین امر باعث حساسیت ایشان شده، و بنابراین ایشان از همین ابتدای امر، دنبال معرفی درد و ارایهدادن درمان آن بوده و در این سمینار بخشی از سخنان پندآموز خود را به آن اختصاص داده بود.
امید است که همهٔ مسئولان دلسوز، مخلص، و مجاهد این سخنان را نصبالعین خود قرار داده و در تمام مراحل کاری و زندگی فردی خود به آن جامهٔ عمل بپوشانند.
دیدگاهها بسته است.