افغانستان غنی‌ترین کشور جهان از لحاظ آب است

اگر کلمه‌ی “زندگی” را برای آب استفاده کنیم، سخن ما به این دلیل از حقیقت به‌دور نخواهد بود که بی‌هیچ تردیدی، زندگی تمام موجودات زنده به آب وابسته است؛ نه‌تنها زندگی، بلکه خدماتی که آب برای موجودات زنده ارائه می‌کند، هیچ جایگزینی ندارد. در جایی که آب باشد، زندگی نیز هست زیرا پس از اکسیجن تنفسی، دومین عنصر حیاتی برای بقای انسان‌ها، حیوانات و گیاهان آب می‌باشد.

آب تنها برای آشامیدن نیست؛ بلکه به‌صورت طبیعی، درصد بالایی از ترکیب بدن تمام موجودات زنده را تشکیل می‌دهد. بناءً آب به ماده‌ای تبدیل می‌شود که به‌طور مطلق، زندگی همه موجودات زنده به آن وابسته است.

افغانستان در میان کشورهای آسیایی، از نظر منابع آبی سطحی یک کشور غنی محسوب می‌شود، زیرا دارای پنج حوزه‌ی اصلی و سی‌وپنج حوزه‌ی فرعی آبی است. اما با تأسف فراوان، این آب‌ها به پنج جهت مختلف از کشور خارج می‌شوند.

علت این امر این‌ست که افغانستان نه‌تنها از نظر موقعیت جغرافیایی در سطحی بلند قرار دارد، بلکه دارای کوه‌های بلندی است که به‌راحتی آب و رطوبت ابرهای عبوری را به‌صورت باران، برف و شبنم جذب کرده و منابع داخلی خود را با آن‌ها پر می‌کند. نکته جالب این‌ست که افغانستان از نظر جغرافیایی در موقعیتی قرار دارد که از هیچ کشوری به‌صورت رود یا کانال، آبی دریافت نمی‌کند. اما آب‌های افغانستان به‌صورت رایگان و به شکل رودهای خروشان به چهار طرف سرازیر شده و کشور ما را در هر حالت تشنه باقی می‌گذارد.

این امر نشان می‌دهد که افغانستان بر بام جهان قرار گرفته است؛ قله‌های پامیر، هندوکش، بابا، سفیدکوه، سیاه‌کوه، کوه‌کبیر و سپین‌غر، منابع غنی آبی این کشور هستند اما متأسفانه رودخانه‌های آن بدون سودرسانی به کشور، بیشترین فایده را به کشورهای آسیای میانه، به‌ویژه کشورهای همسایه مانند پاکستان، ایران و ماوراءالنهر می‌رسانند.

خوش‌بختانه در سال‌های اخیر، به ابتکار و تلاش‌های امارت اسلامی، کانال قوش‌تیپه از رود آمو کشیده شده که امیدواری افغان‌ها را افزایش داده و اعتماد آنان به آینده اقتصاد زراعتی کشور تقویت شده است. این کانال باعث خواهد شد که صدها هزار هکتار زمین زیر کشت آبی قرار گیرد. در شرایط کنونی، نخستین نیاز این‌ست که مردم کشور از نان کافی برخوردار شوند.

شایان ذکر است که پیش از کانال قوش‌تیپه، هیچ کانال مشابهی در رودهای بزرگ و کوچک افغانستان ساخته نشده بود و رژیم‌های پیشین هیچ پروژه حیاتی مشابهی را در داخل کشور تطبیق نکرده بودند.

طوری که پیش‌تر اشاره شد، آب‌های افغانستان از نظر مسیر به پنج حوزه آبی اصلی کابل، آمو، هریرود، هلمند و مرغاب تقسیم شده‌اند. در هر یک از این حوزه‌ها، ده‌ها رود و نهر بزرگ و کوچک به یک مسیر می‌پیوندند و یک حوزه آبی را تشکیل می‌دهند، در هر یک از این حوزه‌ها، میلیون‌ها هکتار زمین بی‌آب‌وعلف وجود دارد که در صورت مدیریت صحیح آب و اراضی کشاورزی، افغانستان می‌تواند به انبار غله‌جات جهان تبدیل شود.

علاوه بر این حوزه‌های آبی اصلی، تعدادی از رودهای دیگر نیز وجود دارند که به این تقسیم‌بندی‌ها تعلق ندارند اما آب‌های آن‌ها به کشورهای خارجی سرازیر می‌شوند به‌عنوان مثال، از ولایات خوست و پکتیکا برخی رودخانه‌های بزرگ و کوچک به پاکستان می‌روند.

۷۰۰ سال پیش، در امتداد رود هلمند که طولانی‌ترین رود در جغرافیای افغانستان است، دو نهر بزرگ به نام‌های “زرکن” و “زورکن” وجود داشتند که ظرفیت آبیاری صدها هزار هکتار زمین کشاورزی را داشتند اما این نهرها در زمان حمله خونین چنگیز ویران شدند و تاکنون بازسازی و احیای آن‌ها صورت نگرفته است.

برای توسعه‌ی اقتصادی افغانستان، گام نخست مدیریت آب‌های حوزه‌های آبی کشور است. پیش از آن‌که آب از نهرهای فرعی به رودهای بزرگ برسد، می‌توان در نهرهای فرعی بندها و چکدیم‌های کوچکی ایجاد کرد. این اقدام نه‌تنها باعث ذخیره‌سازی آب می‌شود، بلکه به تقویت منابع زیرزمینی نیز کمک می‌کند.